DIŞ TİCARETTE ÖDEME ŞEKİLLERİ

Dış ticarette kullanılan ödeme şekilleri, genel itibarı ile uluslararası ticaret yapmanın gerekleri ve riskleri harmanlanarak, ihracatçı ve ithalatçı firmaların arasındaki mutabakata bağlı olarak seçilebilecek yöntemleri barındırmaktadır. 

Genel olarak her ihracatçı peşin ödeme ile, ithalatçı ise mümkünse uzun bir vade barındıracak ödeme planı ile mal mukabili çalışmak ister. Bu noktada firmaların karşılıklı güveni, sektörel yapı, arz-talep dengesi, firmaların mali yapısı, finansal risk politikaları gibi pek çok etken vardır.

- İhracatçı açısından en garantili ödeme şekilleri sırası ile peşin ödeme ve akreditiftir.

- İthalatçı için ise Mal mukabili ve vesaik mukabilidir.

DIŞ TİCARETTE ÖDEME ŞEKİLLERİ

a) Peşin Ödeme (Cash/ Advance Payment)

Bu ödeme şeklinde alıcı yani ithalatçın firma, sipariş aşamasında ya da sevkiyattan önce mal bedelini peşin ödemektedir. Malın üretimine başlanması ödeme şartına bağlanmış ve sevkiyat için ileri tarihli bir takvim verilmiş ise, ithalatçı firma, ihracatçı firmayı bir anlamda finanse ediyor da denebilir. Bu ödeme şkli ithalatçı için ciddi riskler barındırmaktadır. Üretim ve sevkiyat programlarının gecikmesi, hatta malzemenin gönderilmemesi ya da gelen malzemenin hatalı, kalitesiz ya da eksik çıkması gibi olumsuz durumlar yaşanırsa, ithalatçı ödemeyi baştan yaptığı için elinde her hangi bir güvence olmayacaktır.

Prefinansman: Garantili  peşin  döviz olarak adlandırılan bu yöntemde  ithalatçının  bankası, ihracatçı  adına  havale  yaparken, anlaşmaya  uygun  malın  zamanında  gönderilmediği  ya  da  para  iade  edilmediği  takdirde  gönderilen  peşin  dövizin  faizi  ile  birlikte  ithalatçıya  geri  gönderileceğine  dair  ihracatçının  bankasından  garanti  istemektedir. Buna  prefinansman  adı  verilir. Bu noktada garantör  banka  ithalatçı  tarafından  gönderilen  parayı, ihracatçıya  teslim  etmeden  önce  teminat   mektubu  ister.

b) Mal Karşılığı Ödeme Şekli (Cash Against Goods)

İhracatçı için en riskli ödeme şeklidir. İhracatçı herhangi bir ödeme almadan malı sevkiyatı yapacak olan firmaya teslim eder, ithalatçının ülkesinde malın gümrükten çekilmesi için gereken resmi evrakları, mal karayolu ya da havayolu ile gidiyorsa mal beraberinde, denizyolu ile gidiyorsa,  posta veya kurye aracılığı ile ithalatçıya gönderir. İthalatçı mal bedelini, aralarındaki anlaşmaya göre ya malzeme kendisine ulaştığında, ya da fatura üzerinde belirlenmiş bir vade süresi sonunda yapar.

Peşin ödemenin tersine bu kez ihracatçı, ithalatçıyı finanse etmekte ve mal bedelinin ödenmemesi ihtimaline karşın tüm riskleri kendi üzerine almaktadır.

Bu tip bir ticaret öncesinde ihracatçı, ithalatçı firmanınmali durumunu tespit etmek ve mal mukabili satış bedelini garanti altına almak için şu yolları izleyebilir:

- İthalatçı hakkında enformasyon firmalarından rapor alabilir,

- İthalatçının bir bankadan, ödemenin yapılacağına dair garanti mektubu vermesi istenebilir.

- Eximbank gibi ihracat sigortası yaparak sevkiyat bedelini garanti altına alan firmalarla çalışabilir

- Belli bir komisyon karşılığında vadelli mal mukabili faturaları factoring bankalarına kırdırılarak mal bedelinin masraflar çıktıktan sonraki kısmı bankadan tahsil edilebilir.

Banka Denetiminde Mal Karşılığı  Ödeme  Şekli: Mal bedelinin mal mukabili olarak ödendiği ihracatlarda kimi zaman vesaiklerin transferinin banka aracılığı ile yapılması, aynı zamanda banka transferinin belli bankalar aracılığı ile yapılacağına dair bir mutabakat olabilir,  ticarete konu ülkelerden birinin mevzuatı bunu gerektirebilir. Bu durumda unutulmamalıdır ki, bankalar sadece vesaiklerin ulaştırılmasından sorumludur, ödeme hakkında herhangi bir yükümlülükleri yoktur. Vesaikleri herhangi bir ödeme makbuzu talep etmeden alıcıya teslim ederler.

Kabul  Kredili  Ödeme (Poliçeli ödeme): Bu ödeme şeklinde, ithalatçı bankası, mal mukabili ticaretin sonunda belli bir vade süresinde, ihracatçıya fatura bedelini ödeyeceğine dair geri dönülemez taahhüd vermektedir. Kabul  kredili  ödemede, vade, kambiyo  senetlerinden  poliçe  vasıtasıyla  belirlenmekte  olup  diğer  poliçelerden  tek  farkı, genellikle  poliçe  bedelinin  vadesinde  ödeneceği  hususunda  bir  bankanın  dönülemez  taahhüdünü  oluşturmaktadır.

  

c) Vesaik   Mukabili   Ödeme  Şekli (Cash Against Documents)

İhracatçı sevkiyatın ardından, orjinal  evrak setini, ithalatçının daha önce bildirdiği bankaya iletmek üzere kendi bankasına teslim eder. İthalatçının

İhracatçı  bankası , orijinal  evrakları  ithalatçının  bankasına  yani  muhabir  bankaya  “remittance  letter” ekinde  gönderir. Bu mektupda, mal bedeli olan tutar ödenmeden, vesaikin teslim edilmeyeceğine dair talimat yer almaktadır. Böylece  ithalatçı, mal  bedelini  ödemeden  orijinal  evrakları  bankadan  alamayacağı  için, gümrükten  malları  çekemeyecektir. (www.ihracat.co)

İhracatçı  ödeme olmadan malların ithalatçının ülkesindeki gümrükten çekilemeyeceğine dair güvence altındadır, ancak ithalatçı sipariş üretildikten sonra vazgeçerse ve malzeme özel üretim yani farklı firmalara satışı zor ya da mümkün olmayan bir mal ise, ya da mallar alıcının ülkesine ulaştıktan sonra malları gümrükten çekmezse, yani kendi iradesiyle veya bir probleme istinaden bu ticaretten vazgeçerse ihracatçı çift yönlü navlun ve liman/ardiye/antrepo vs. masrafları karşılamak ve ihraç malının yapısına bağlı olarak malların zarar görmesi mevzubahis olabilecektir.

Vesaik  ödemede  bulunan  tarafları  şu  şekilde  açıklayabiliriz.

Amir (principal): Tahsil  işlemi  için  vesaiki  bankasına  veren  ihracatçı  firma.

İhracatçının  Bankası (Remitting   Bank): Amirin  vesaiki  verdiği  banka

Muhatap(Drawee): Vesaikin  tahsil  ve  kabul için ibraz edildiği alıcı yani ithalatçı firma.

Muhabir Banka (Collecting  Bank): Tahsil  işlemine  aracılık  eden  banka.

d) Akreditifli   Ödeme  Şekli (Letter of Credit - L/C)

Bu ödeme şekli hem ihracatçı hemde ithalatçıyı koruduğu ve anlaşmalarına dair özel maddelerin, özel taleplerin yerine getirilmesine dair bankalar tarafından bir kontrol süreci içerdiği için çok tercih edilir.

Akreditif başlangıcında ihracatçı ve ithalatçı firmalar önceden anlaştığı üzere, ticareti belirleyecek detayların yer aldığı bir metni kendi bankasına vermesi gerekir. Akreditif açmak için bankalar ayrıca ihracatçının hazırladığı proforma faturaya da ihtiyaç duymaktadır. İthalatçı akreditif açmadan önce eğer proforma üzerinde yer almıyorsa mutlaka ihracatçının banka bilgilerini de almalıdır.

Akreditif'i en  basit  şekilde  bir  "Koşullu  havale"  olarak  tanımlayabiliriz. Akreditif metninde, fatura tutarı, akreditifin geçerliği olacağı süre, sevkiyat için belirlenen son yükleme tarihi, teslim adresi, gümrük işlemlerinde gerekli olan orijinal evrakların listesi ve ek olarak ithalatçının gerek duyduğu kalite evrakları ve benzeri evraklar ve ayrıca tüm bu evraklar üzerinde özellikle yazılması istenen önemli bilgiler belirtilir. 

İthalatçının bankası akreditifi açmadan önce ihracatçı mutlaka bir draft metin talep etmeli ve bu şekilde akreditife kendi insiyatifi dışında, ya da mevcut şartlarda sağlanamayacak bir madde eklenmişse bu konuda düzeltme talep etmesi gerekir. Örneğin Akreditif üzerinde yazan yükleme limanı ismindeki basit bir hata bile, ihracatçının konşimentoya bu hatalı adı yazdıramamasına ve bankaların kontrolünde bu hatanın tespit edilerek  rezerv oluşmasına ve ithalatçının ödemeyi bekletmek ya da malları reddederek ödemeyi yapmamak gibi bir hakka kavuşmasına sebep olacaktır.

Akreditifte taraflar:

- Akreditif  Amiri  (Aplicant, Orderer, Principal ): İthalatçı firma

- Amir Banka (Opening Bank, Issuing Bank) : İthalatçının bankası, yani akreditifi açan banka

- İhbar Bankası  (Advising  Bank) :  İhracatçının bankası

- Lehdar  (Beneficiary) :  İhracatçı

akreditif şeması

Akreditif süreci aşağıda şekilde gerçekleşir:

1. İthalatçının  kendi  bankasına  akreditif  açtırma  talimatını  vermesi,

2. Akreditif  metninin  mektup, telex, swift  ile  ihbar  bankasına  gönderilmesi,

3. Akreditifin  ihracatçıya  ihbar  edilmesi,

4. Yükleme  yapıldıktan  sonra  dokümanların  ihbar  bankasına  ibrazı,

5. Dökümanların  ya  da  vesaikin  kontrol  neticesi  pozitif  olduğunda,  eğer  ihbar  bankası  aynı  zamanda  bir  teyit  ve  ödeme  bankası  ise  ödemenin  yapılması, değilse  evrakın  amir  bankaya  mal  bedeli  tahsili  için  gönderilmesi.

6. Akreditifin  teyitsiz  olması  durumunda,  mal  bedelinin  tahsili  için  evrakın  amir  bankaya  gönderilmesi, teyitli  olması  durumunda  ödeme  ya  da  rambursman  talimatı  gereğince  paranın  tahsil  edilmesi  ve  evrakın  amir  bankaya  gönderilmesi,

7. Akreditif  bedelinin  tahsili  karşılığında  evrakın  ithalatçıya  teslim  edilmesi,

AKREDİTİF TÜRLERİ

1-FONKSİYONLARINA GÖRE AKREDİTİFLER

a) Cayılabilir, Kabili  Rücu  Akreditif  (Receivable  L/C)

Eğer  açılan  akreditif  cayılabilir  nitelikte  ise, ihbar  bankasına  ve  dolayısıyla  ihracatçıya  haber  vermeksizin  akreditif, amiri  ve  dolayısıyla  ithalatçı  bankası  tarafından  iptal  edilebilmekte  ya  da  şartları  değiştirilebilmektedir. Bu bakımdan  ihracatçı  açısından  güvencesi  olmayan  bir  akreditiftir. (Tumay, 1986)

b) Dönülemez,  Gayrikabili  Rücu  Akreditif  (Irrevocable  L/C)

Bir  akreditifte  varolan  dört  tarafın  onayı  olmaksızın  iptal  edilemeyen  ve  değişiklik  yapılamayan  akreditife, gayrikabili  rücu  akreditif  adı  verilir. Akreditif  koşulları  yerine  getirildiği  takdirde, ihracatçı  malın  bedelini  mutlaka  tahsil  edeceğinden, güvenilir  bir  akreditiftir.

c) Teyitsiz  Akreditif   (Unconfirmed  L/C)

Teyitsiz  akreditifte, eğer  akreditif  vesaik  görüldüğünde  ödemeli  ise, ihracatçı  yükleme  belgelerini  kendi  bankasına  verdiği  zaman, mal  bedelini  tahsil  edememekte, bankası  tahsil  için  evrakı  akreditif  bankasına  göndermektedir.Akreditif  bankası, gelen  evrak  koşullara  uyduğunda, ödemeyi  havale  etmektedir.

Vadeli  ve  kabul  kredili  akreditifte  de, ihracatçının  bankasi  herhangi  bir  kabul  ya  da  ödeme  taahhüdü  vermeksizin, evrakı  olduğu  gibi  ithalatçının  bankasına  göndermektedir. Teyitsiz  akreditifte, ihracatçının  bankası  herhangi  bir  sorumluluk  yüklenmemekte, bir  bakıma ithalatçının  bankasının uzatılmış  bir kolu olarak faaliyet göstermektedir. (www.ihracat.co)

d) Teyitli   Akreditif  (Confirmed  L/C)

Teyitli  akreditifte, ihracatçı  sevk  evrakını  kendi  bankasına  verdiğinde  mal  bedelini  alabilmekte, vadeli  akreditifte  vade  sonunda  parasını  tahsil  etmekte, kabul  kredilide  ise  kendi  bankasından  aval  alabilmektedir. Herhangi  bir  anlaşmazlık  olduğunda  yerli  hukuk  uygulanır.Teyitli  akreditifin  bir  başka  avantajı  da  akreditif  vadesi  Türkiye’de  dolarken, teyitsizde  vade, ithalatçının  ülkesinde  dolacağından, evrak  gönderme  süresinden  yararlanılmış  olunur.

e) Döner   Akreditif   (Rotatif, Revolving  L/C)

Eğer  ithalatçı  aynı  türden  malı  aynı  ihracatçıdan  sürekli  alıyor  ise, bu  takdirde  örneğin bir yıllık  akreditif  açtırarak  parasını  bağlamasına  gerek  yoktur. Açılan  akreditif  kullanıldığında, talimata  gerek  kalmaksızın, otomatik  olarak  yenilenir.

f) Devredilebilir   Akreditif   (Transferable  L/C)

Akreditif  metninde  " transferable "  sözcüğü  mevcut  ise, kendisine  akreditif  açılan  ihracatçı, bu  akreditifi  bir  başkasına  devredebilir. Transferable  akreditif  ancak  bir  kez  olarak  devredilebilir. Başka  bir  değişle, ikinci  lehdar  kendisine  devredilen  akreditifi  yeniden  bir  başkasına  devredemez. Bu  kural  alıcıyı  korumak  içindir. 

Eğer  açılan  akreditif  aynı  zamanda  kısmi  yüklemelere de  olanak  sağlıyorsa, (bu  durumda  akreditif  metninde " partial  shipment  allowed " ibaresi  yer  alır.) ilk  lehdar  aynı  akreditifi  birden  fazla  kişilere  aktarabilir.

g) Arka Arkaya  Akreditif  (Back  to  Back  Credit)

Bu  durumda  alıcı, ithalatçı  lehine  devredilmez  akreditif  açmakta, ihracatçıda  açılan  bu  akreditifi  kredi  garantisi  olarak  göstererek, sattığı  malı  kendisine  satan  imalatçı  adına  yeni  bir  alım  akreditifi  açtırmaktadır. 

Eğer  ihracatçı  açtırmış  olduğu  alım  akreditifini  kendi  finansman  olanakları  ile  karşılasa  idi  böyle  bir  karşı  akreditif  söz  konusu  olamazdı. Transferable  akreditife  oranla  karşılıklı  akreditif  açtırmak  ihracatçı  için  daha  pahalıdır. Karşılıklı  akreditifin  içerik  kazanması  için  hem  satış  hemde  alış  akreditiflerinin  ödemelerinin  aynı  bankada  yapılabilmesi  gerekir. İmalatçı  malı  yükleyip  evrakı  bankaya  verdikten  sonra, satış  akreditif  bedelinin  ihracatçıya  düşen  kar  kısmı  ayrılır  ve  kalanı  imalatçıya  ödenir. 

Daha  sonra  satış  akreditifin  tamamı  karşı  bankadan  tahsil  edilir. Kuşkusuz  bankaların  satış  akreditif  bedelini  tahsil  edebilmesi  için, satış  akreditifinin  süresinin  alış  akreditifinin  süresinden  daha uzun  olması  gerekir.Karşılıklı  akreditifler, ithalat  açısından  da  kullanılabilirler.

h) Peşin   Akreditif  (Red  Clause, Down  Payment  L/C)

Peşin  akreditifte, akreditif  tutarının  tamamı  ya  da  bir  kısmı, mal  sevkiyatı  yapılmadan  ihracatçıya  kullandırılır. Akreditife  dayanarak  tek  bir  yükleme  yapıldığında  peşin  alınan  bedelin  akreditif  tutarından  mahsubu  gerekir. Kısmi  yüklemelerde  ise, hangi  yükleme  ya  da  yüklemelerde  mahsub  edileceğinin  belirtilmesi  gerekir. 

Peşin  akreditif  garantili  ya  da  garantisiz  olur. Garantisizde, ihracatçının  bankası  peşin  kısmı, ihracatçıdan  bir  garanti  almaksızın  kendisine  öder. İhracat  gerçekleşmezse  ödediği  parayı  amir  bankasından  tahsil  eder. Garantilide, ödenen  peşin  kısmı  için  ihracatçıdan  garanti  alınır. Peşin  döviz  alındığı  halde  ihracat  gerçekleşmez  ise, bu  peşin  dövizin  Kambiyo  mevzuatına  göre 1 yıl  içinde  geri  iadesi  gerekir.

2- ÖDEME ŞEKİLLERİNE GÖRE AKREDİTİFLER

a) Görüldüğünde  Ödemeli  Akreditifler  (Sight  L/C)

Bu  tür  akreditifte  belgeler  görüldüğünde ; teyitli  akreditifte  ihracatçının  bankasında, teyitsizde  ise  ithalatçının  bankasında  ödenir.

b) Vadeli  Akreditif  (Deferred  L/C)

Müşteriye  vade  tanınarak  vade  sonunda  mal  bedeli  tahsis  edilir. Teyitli  akreditif  olduğunda  vade  sonunda  yerli  bankadan, teyitsiz  akreditifte  ise  ithalatçının  bankasından  mal  bedeli  tahsis  edilir. Bu  durumda  belli  bir  sürenin  sonunda  mal  bedelinin  alınacağına  dair  bankadan  bir  yazı  alınabilir. 

Ancak  böyle  bir  belge  kıymetli  evrak  niteliğinde  olmadığından  poliçe  gibi  kırdırılmaz. Vade  sonunda  mutlaka  mal  bedeli  tahsis  edileceğinden, malı  alan  ithalatçının  malın  kaliteli  olmadığını  iddia  ederek, mal  bedelini  ödememesi  gibi  bir  husus  söz  konusu  değildir. Eğer  ihracatçı  vadeyi  beklemeden  para  tahsil  etmek  istiyorsa, alıcı  banka  adına  vadeli  poliçe  tanzim  etmek  durumundadır.

c) Kabul  Kredili  Akreditif  (Acceptance  L/C)

Banka  adına  çekilmiş  vadeli  poliçeyi  ihracatçı  isterse  kırdırarak  peşin  mal  bedeline  kavuşabilir.Kambiyo  mevzuatımıza  göre, vadeli  ve  kabul  kredili  akreditiflerde  vade  en  çok  180  gündür.

d) Teminat   Akreditifi   (Standby  L/C)

Şimdiye  kadar  gördüğümüz  akreditif  türlerinde, bir  işin  yapılması  karşılığında  akreditif  açılıyor  ve  bedeli  tahsil  ediliyordu. Standy  akreditifte ise, işin  yerine  getirilmemesi  halinde  akreditif  kullanılmaktadır. Örneğin  bir  Türk  firması  Libya 'da  bir  ihaleye  katılmaktadır. Türk  firması  ihaleyi  kazandığında, eğer  ihaleyi  zamanında  yerine  getiremezse, Libya  firması  tarafından  kullanılmak  üzere  akreditif  açmaktadır. Bu  tür  bir  akreditif  teminat  mektubu  niteliğinde  olmaktadır. (www.ihracat.co)