KARABORSA

karaborsa, yer altı ekonomisi, karaborsa nedir, karaborsa nasıl oluşur, karaborsa nasıl önlenir, karaborsa mallar, karaborsa silah, arbitraj, karaborsa ve mafya, 1920 içki yasağı, ABD içki yasağı, ortadoğu silah pazarı, ırak silah karaborsa, suriye silah karaborsa, eğit donat silah karaborsa, black market, black market gun, black market mafia, sigara karaborsa, içki karaborsa, tütün karaborsa, elektronik karaborsa, telefon karaborsa, mobilya karaborsa, ziynet karaborsa, gri piyasa, paralel ithalat

Karaborsa Nedir

Karaborsa, gayri resmi, düzensiz, paralel, ikinci, yeraltı, gizli, görünmez, kayıtsız ekonomi ve gölge ekonomisi gibi birçok farklı isimle adlandırılan karmaşık ve çok yönlü bir olgudur.

Karaborsanın, resmi ekonominin düzenleyici ve idari standartlarından kaçan, vergi organlarına bildirilmeyen, vergi sistemi tarafından kayıt altına alınmayan, kanunsuz mal ve hizmet ticaretidir. Doğrudan suçlu ürünler ve hizmetler içerir. Karaborsa ekonomisi, alım satım kararlarına dair bir devlet müdahalesi veya sınırlaması olmadığında serbest piyasadır. Örneğin ABD’de içki yasağı uygulanan yıllarda alkol ürünleri karaborsada gizlice satılıyordu, bu yasak kalktıktan sonra artık serbest piyasa şartlarında alınıp satılabilen bir mal oldu.

Karaborsa neden oluşur

Liberaller karaborsanın ortaya çıkışını şöyle açıklar;  Halkın ya da hükümetin bir kısmının olumlu ya da olumsuz görüşlerine bakılmaksızın “pazarın tüm insan isteklerinin toplamını içerdiği gerçeğinin” doğal bir sonucu olarak, insanlar yasak da olsa, bir ürün veya hizmeti talep ediyor ve buradan bir ekonomik kar fırsatı doğuyorsa bu noktada karaborsa oluşur.

Karaborsa sadece yasaklar veya kısıtlamalardan değil, arzın kısıtlı talebin yüksek olduğu durumlarda da oluşabilir. Mal ve hizmetlerin her durumda karaborsada satılması yasak olmasına rağmen, az bulunan malların tezgah altında ederinin üstünde fiyatlarla satılması kimi dönemlerde yaşanmaktadır.

Hükümetlerin bazı mal ve hizmetleri tamamen yasaklayabilmesine ( alkol, tütün, uyuşturucu, pornografi ve fuhuş ) rağmen, halkın geneli ya da bir kısmından gelen satın alma talebi sebebiyle, bu mal ve hizmetlerin ticareti gizlice yapılıyor.

Bir diğer görüş; yasak, kısıtlama ve aşırı vergilendirmeleri, vatandaşların taleplerinden doğan ticari faaliyetleri yeraltına iten, vergisiz, denetimsiz kalmasına sebep olan, hatalı bir hükümet politikası olarak görüyorlar. Bu politikalar arasında, piyasa üzerinde fiyat sınırlama ve kontrolleri, ayrımcı vergilendirme, ürünleri devlet tekelinde piyasaya sunma ve küçük işletme karları üzerindeki aşırı vergi oranları yer almaktadır.

Bunun yanı sıra, karaborsa, devlet teşhisi ve uygulamasının olası olmadığı geçici hizmet ve düşük-sermaye mesleklerinde de ortaya çıkmaktadır (ev hizmetlerinde çalışanlar, evden iş yapanlar (freelance), geçici gündelik işçiler vb.).

Karaborsa ve Mafya

ABD de 1920'lerdeki içki yasağı, karaborsa faaliyetlerinin klasik bir örneğidir. Karaborsa ekonomisi, devletin bir mal veya hizmet üzerinde yasakçı, kısıtlayıcı eylemleri arttıkça büyür. Bu anlamda, baskı altında yönetilen ekonomilerde karaborsa, kaçakçılık gibi faaliyetler yaygındır.

ABD de yaşanan içki yasağı beraberinde, içki kaçakçılığı ve kaçak üretimi devreye soktu. Tüm bu faaliyetleri organize eden gruplar zamanla yüzlerce mensubu olan ve mafya olarak adlandırılan çetelere dönüştü. Mafya karaborsaya hakimiyetini korumak için, rüşvet, şantaj, adam kaçırma, cinayet gibi suçlar işlemeye başladı ve birkaç yıl içinde ABD’de tüm ülkede organize olmuş büyük suç şebekeleri oluştu. 1933 ylıına kadar 13 yıl süren ABD alkol yasağı, yasakların nelere malolacağı ve karaborsaya nasıl hizmet edeceğine dair en çok ders alınması gereken örnektir.

Günümüzde, birçok ülkede uygulanan “uyuşturucu savaşı” nın, benzer bir durum yarattığı iddia edilebilir. İşin içinde yine karaborsa ve mafya var. Yine bu ürünleri pazarlayan çetelerin başvurduğu şiddet suçları ve adi suçlar, karaborsaya paralel bu yapılardan beslenerek çoğalıyor.

Karaborsa silah satışı

Ateşli silahların karaborsa olarak satışına dünyanın her yerinde rastlanır. ABD gibi sıradan vatandaşların, yüksek ateş gücüne sahip silahları mağazalardan kolayca alabileceği ülkelerde bile karaborsa silah satışı mevcuttur. Sivil bir vatandaş silah almak istiyorsa bunun iki sebebi olabilir, birincisi en masum tanımla kendini korumak, ikincisi ise karaborsayı oluşturan sebepleri barındırıyor.

Yani saldırı, soygun, gasp, şantaj, cinayet amacıyla silah almayı istemek. Bu ikinci gruptaki talepler zaten yapısı gereği kanun dışı bir amaca yönelik olduğundan, taleplerini karaborsadan karşılamayı tercih ederler.

Orta Amerika,  Orta doğu ve Afrika’nın pek çok ülkesinde, bunu denetleyecek kanun kuvvetleri ve yasalarında eksikliği ile artık silah satışları çarşı pazarda tezgahları süslemektedir. New York Times’ın 2006 yılında yaptığı bir haberde, Irak’ın Süleymaniye kentinde bakkallarda bile orijinal paketiyle hiç kullanılmamış tabancalar ve kısa namlulu AK-47 kaleşnikoflar satıldığı fotoğraflarla gösterilmişti.

2016 yılında ABD eğit donat programı kapsamında Ürdün ve Suriye’ye gönderilen silahların, her sevkiyatta yarısından fazlasının karaborsada satılmak üzere bölgedeki güçlerce pazarlandığı basına yansımıştı.

Karaborsa Ekonomisi

Karaborsa ekonomisinin çeşitliliği ve farklılıkları, karmaşık ve çok yönlü bir konudur. Örneğin, karaborsa  ve vergi kaçakçılığı birbiriyle ilişkilidir, ancak aynı şey değildir. Hırsızlık sonucu illegal yollarla satılan mallar kimi zaman aynı tezgahları paylaşsa da karaborsa değildir.

Aşırı enflasyon yaşayan ülkelerde, toptancıların stok mal tutma eğiliminde oldukları, bu esnada piyasada mal bulunamayacağından, bir takım satıcıların, yüksek fiyatla mal almayı kabul edenlere, tezgah altından satış yaptığı senaryoları herkes duymuştur. Bu durum ithalatı sınırlandırılan mallarda ve üretim sabitken yüksek talep gören mallarda da yaşanır

Karaborsanın farklı yönlerini yansıtan aynı kavramlar ailesinin bir kısmı, devlet kontrolündeki veya para temelli ekonomik faaliyetlerin dışında kalan yerel mübadele sistemlerine gönderme yapan kayıt dışı ekonomilerdir. Bunlar kullanılmadığı için vergilendirme yapılamayan değişim sistemleridir; Takas, değiş tokuş, karşılıklı yardım, tahsisat çiftçiliği, sokak ticareti ve diğer benzer faaliyetlerden oluşur.

Gri piyasa ve Arbitraj nedir

Arbitraj, farklı piyasalarda farklı fiyatlardan işlem gören aynı menkul kıymetin, bu fiyat farkından kar elde etmek amacıyla ucuz olan piyasadan alınıp pahalı olan piyasa da satılmasıdır. Bir mal veya hizmetin farklı ülkelerde farklı fiyatlarla sunumu da benzer fırsatlar doğurur. Bir elektronik ürünü bir ülkedeki yetkili distribütörü haricindeki firmalar da daha ucuza satıldığına hepimiz şahit olmuşuzdur.

Paralel ithalat olarak tabir edilen bu durum, yetkili satıcının haricinde bu malı ithal edip daha ucuza satan satıcılardan ibarettir.

Distribütörün aşırı karla satışı ve paralel ithalatçının onun kadar yeterli bir servis ve müşteri hizmetleri ağı kurmadan yani daha düşük maliyet ve daha düşük hizmet anlayışıyla piyasaya girmesi aradaki fiyat farklarını açıklar. Paralel ithalatçıların, ve satıcıların oluşturduğu bu Pazar gri market olarak adlandırılır.

Karaborsa nasıl tespit edilir

Karaborsa ekonomisinin büyüklüğünü ölçmeye yönelik çabalar, yeraltı faaliyetlerini resmi olarak ölçülen milli gelire bağlamayı ve ona göre boyutunu belirlemeyi amaçlamaktadır. En yaygın yöntem, dolaylı veya çelişkili yaklaşımdır. Varsayım, yeraltı ekonomisinin etkilerinin emek, para ve ürün piyasalarında gözle görülebilen izlere yansımasıdır. Örneğin, hane halkı ve toplam ulusal hesaplardaki harcamalar resmi olarak kaydedilen gelirden daha yüksekse, bu sonuç karaborsa faaliyetini gösterir.

Gümrük noktaları, satış mağazaları ve satıcıların vergi hesaplarında yapılacak düzenli denetimler etkili olacaktır ancak asıl çözüm, bireylerin gelirleri ve harcama kalemlerinin eşleştirilmesine dayanan bir vergi sistemi olacaktır. Kısaca bu sistemde vatandaşlar, yaptıkları satın almalarda kullandıkları parayı nereden elde ettiklerini belirli aralıklarla belgelşemek durumundadır.

Karaborsanın büyüklüğü bir ülkeden diğerine ve bir tarihsel dönemden diğerine değişir. Genel olarak, hükümet müdahalesi ve düzenleme derecesi, kara pazarların büyüklüğünün iyi bir göstergesidir. Birçok Üçüncü Dünya ülkesinde, karaborsa faaliyetinin gayri safi milli hasılatın yarısından fazlasını kapsadığına inanılmaktadır. Bilgilendirilmiş tahminler, vergi takibi düzgün işleyen gelişmiş ülkelerde, karaborsa büyüklüğü, Gayri Safi Yurtiçi Hasıla'nın yaklaşık % 10'u kadardır.

Karaborsanın olumlu yönleri

Hem genel algı, hem de bilimsel araştırmalar, yeraltı ekonomisine ve bunun resmi ekonomi üzerindeki etkilerine karşı, çoğunlukla, olumsuz terimlerle ilgilidir. Ancak liberaller, karaborsa ekonomisinin olumlu yönlerine de bakma eğilimlidir: Karaborsa ekonomisi, hizmet ve mal talebine kendiliğinden bir cevaptır; Yenilikçi ruhu ve girişimci yetenekleri ortaya çıkaran bir rezervuardır.

Dahası, ekonominin rekabetini ve verimliliğini arttırmakta, hükümet faaliyetlerinin yetki ve sınırlarını zorlamakta, piyasaların oluşturulmasına katkıda bulunmakta, yoksulların en fakirleri için mali kaynak temin etmekte ve yasal, sosyal ve ekonomik kurumlar üzerinde yararlı değişiklikler getirmektedir.

Karaborsa nasıl önlenir

Caydırıcı yöntemlerle karaborsanın engellenebileceğini savunanlar, daha düzenli ve yoğun kontroller, daha yüksek cezalar ve hapis cezaları ile karaborsa faaliyetlerinin bitirilebileceğini savunur.  Bir kesim ise karaborsanın neden oluştuğuna odaklanılarak yapıcı çözümlerle karaborsanın ortadan kalkacağına ya da karaborsa ile uğraşanların ekonomik alana dahil edilebileceğini iddia ederler. Bunlar; kısıtlamaların azaltılması, vergi yükünün azaltılması, rekabet şartlarının iyileştirilmesi gibi olumlu adımlarıdır.