PETROL ENDÜSTRİSİ VE SUPERMAJOR PETROL ŞİRKETLERİ

petrol üreticisi ülkeler, petrol ihracatçıları, petrol ithalatçıları, petrolün tarihi, petrol nedir, uluslararası petrol şirketleri, supermajor oil companies, süpermajör petrol şirketleri, OPEC, opec üyesi ülkeler, en büyük petrol şirketleri, ulusal petrol şirketleri, petrol sektörü segmentler, petrol kaynakları, en çok petrol çıkan yerler, yenilenebilir enerji kaynakları, fosil yakıtlar, NOC, IOC, benzin fiyatları, mazot fiyatları, akaryakıt fiyatları, benzin zammı, mazot zammı, petrol zammı, benzin fiyatı, mazot fiyatı

Petrol, kömürle birlikte en çok kullanılan fosil yakıttır. Fosil yakıtların oluşumu yaklaşık 200 milyon yıl sürdü ancak kömür son 1000 yıldır, petrol ise son 150 yıldır kullanılmakta, yenilenemeyen enerji kaynağı olarak kabul edilen fosil yakıtların hızla tükeniyor olması insanları yenilenebilir enerji kaynaklarına itiyor.

Petrol bir hidrokarbon karbon ve hidrojenden oluşan bir bileşiktir, sülfür gibi diğer bazı maddelerin eklenmesiyle.doğal formuna kavuşur ve ham petrol olarak adlandırılır, açık, yeşil veya siyah olabilir. Bunun yanı sıra benzin gibi ince veya katran gibi kalın olabilir.

Petrol Kaynakları ve Başlıca Petrol Rezervine Sahip Ülkeler

Bir zamanlar dünyanın başlıca petrol bölgesi olan Teksas, geride kalan 150 yılda neredeyse tamamen kurudu. Son 100 yılın popüler ve en zengin petrol alanları Ortadoğu'da; Suudi Arabistan, Kuveyt, İran, Irak başı çeken petrol üreticileri.

Rusya son 20 yıldır, petrol ve doğal gaz kaynakları ve artan üretimi ile dikkat çekiyor. Rusya dış ticareti %80'i aşan oranda, petrol ve doğal gaz ihracatına dayanıyor.

Güney Amerika'da Venezuela, Afrika'da Libya ve Nijerya zengin petrol yataklarına sahip diğer ülkelerdir.

Petrolün Kısa Tarihi

1859 yılında Edwin Drake bilinen ilk petrol kuyusunu Pennsylvania açtı. Bu tarihten itibaren  petrol üretimi rakamı katlanarak arttı.

Başlangıçta petrolün birincil kullanımı, gaz yağı idi. Bir kez damıtılan ham petrol  gazyağı haline getiriliyor ve gaz lambalarında, aydınlatma yakıtı olarak kullanılıyordu. Edison, 1882'de dünyanın ilk elektrik üretim tesisini açtı, yıllar içinde elektrik kullanımı yaygınlaştıkça, gazyağı talebi düşmeye başladı.

Otomobil endüstrisi, Henry Ford'un üretim bantlarını devreye sokması ile kısa sürede büyüdü, üretim bantları arzı arttırdı, üretim adedi arttıkça arabalar ucuzladı ve ucuzladıkça daha çok satılır oldu. Petrolden üretilen benzin ve mazot ulaşım araçlarının artması ile birlikte talep patlaması yaşandı.

Birinci Dünya Savaşı, petrol üretimi için gerçek katalizördü; savaş boyunca daha önce üretilmiş olandan daha fazla petrol üretildi. Modern zamanlarda petrol, dünya çapında altın ve elmas gibi işlem gören değerli bir mal olarak görülüyor.

Çoğu insan petrolün çoğunlukla içten yanmalı motorları  benzin şeklinde beslemek için kullanıldığına inanır. Her ne kadar otomobillerimiz ve diğer ulaşım araçalrı yüksek miktarda petrol tüketse de, petrol ve yan ürünleri çok çeşitli alanlarda uygulamalar için kullanılmaktadır.


Dünyada sınırlı bir petrol kaynağı var ve mevcut tahminler, petrol kaynaklarının 50 yıl içinde tamamen tükeneceği yönünde. (www.ihraca.co)

Petrol Endüstrisi

Petrol endüstrisinin yapısı ve işleyişi oldukça karmaşıktır. Bunun en önemli sebebi, petrol tedariğinin, dünya genelinde devlet kurumları tarafından kontrol edilmesi, buna karşın ülkelerde satışların çok uluslu özel şirketlerce yapılmasıdır. 

Aslında, toplam dünya petrol rezervlerinin yarısından fazlası Orta Doğu'daki devlet kurumları tarafından kontrol edilmektedir. Petrol ithalatçıları, karşı cephede yine başka devletlerin devlet kurumları ve aynı zamanda uluslararası petrol şirketleridir.

Bu büyük endüstri oyuncularının biraz karmaşık ve iç içe geçmiş operasyonlarını daha iyi analiz etmek için petrol endüstrisi iki ana kategoriye ayrılabilir: Ulusal Petrol Şirketleri (NOC – National Oil Companies) ve Uluslararası Petrol Şirketleri (IOC – International Oil Companies).

Uluslararası Petrol Şirketleri

Uluslararası Petrol Şirketleri BP ve Shell gibi tanıdık isimler içerir. Bunlar, anlaşma konusu ürünün petrol olduğu durumlar haricinde, başka herhangi bir şirket gibi çalışan halka açık şirketlerdir. Küresel ölçek de ilk sıralarda yer alan IOC'lerin, genellikle 19. yüzyılın sonlarına doğru kurulduğu görülür.

SuperMajor Petrol Şirketleri

Dünyanın en büyük 6 halka açık petrol şirketi “”Supermajor şirketler olarak adlandırılır. Bu şirketler, çeşitli birleşmeler ve alımlar sonucunda 1990'lardan sonra, dünya petrol piyasasında hatırı sayılır bir güce erişmişlerdir. Grup olarak supermajörler dünya petrolünün %6'sını kontrol eder. NOC'lar dünya petrolünün %88'ini kontrol ediyor. 

Supermajor Petrol Şirketleri ve Kapasite Bilgileri

Şirket İsmi	Şirket Merkezi	Yıllık Gelir (Milyar USD)	Rezerv Boyutu (Milyar USD)
ExxonMobil	Teksas - ABD	383	72
Royal Dutch Shell	Lahey - Hollanda	368	20
BP / Amoco	Londra, Birleşik Krallık	308	18
Total SA	Paris, Fransa	229	10.5
ConocoPhillips	Kaliforniya - ABD	204	10.5
ConocoPhillips	Teksas - ABD	198	8.3

Kontrol edilen petrol rezervinin büyüklüğü, petrol sektörünü doğru algılayabilmek ve etüd edebilmek için çok da sağlıklı sonuçlar vermez.

Firmalar, endüstride bulundukları konuma ve petrolün ham veya işlenmiş, çıkarılma ya da taşıma veya son satışı noktalarından hangilerinde bulunduklarına göre farklı gelirler elde edebilirler.

Petrol endüstrisi, petrol arama, çıkarma, taşıma, işleme, satış gibi fonksiyonlara göre gruplandırılır. Bazı şirketler tüm bu alanlarda faaliyet gösterirken, bazıları birkaç alan dışında faaliyet göstermez. (www.ihraca.co)

Petrol Sektörü segmentleri

Kategori	fonksiyon
Upstream - Üretim	Ham petrol arama ve üretim faaliyetleri
Downstream - Dağıtım	Üretim sonrası taşıma rafinaj depolama ve dağıtım gibi faaliyetler
Boru hattı	Petrol, sıvı CO2 Dğalgaz vs boruhatları ile taşınması
Deniz Taşımacılığı	Petrol ve petrol ürünlerinin denizyoluyla taşınması
Servis ve Tedarik	Ekipman üreticileri, servis ve danışmanlık firmaları

Çoğu supermajör petrol firması için bu tabloda listelenen faliyetler birincil gelir bölümlerini oluşturur. Örneğin, Royal Dutch Shell, karının 2/3'ünü ham petrol arama ve bulma faaliyetlerinden elde etmektedir. 

Bu üreticiler petrol endüstrisinde uzun yıllardır bulundukları için, ham petrol bulmak ve geliştirmek için gerekli uzmanlığa sahiptirler. 

Petrol arama çalışmaları hem uzmanlık gerektirir hem de bu sektörde faaliyet göstermek için gerekli alet edavat ve cihazların temini yani altyapı çalışmaları oldukça maliyetlidir.

Bu tecrübe ve ekipman donanımı onları endüstrinin, vazgeçilmezleri kılar. Ulusal petrol şirketlerinin de pek çoğu, bu yönden supermajorlerle çalışmak zorundadır. Bu segmentte piyasa hakimiyeti sonucunda, supermajor üreticiler sektördeki üst düzey işlerin çoğunu yapmaktadır

Ulusal Petrol Şirketleri

Petrol ve petrol ürünlerine ilişkin ticari faaliyetler için yetkili kılınan devlet kurumlarına, Ulusal Petrol Şirketleri (NOC) denir ve herhangi bir Uluslararası Petrol Şirketi (IOC) gibi, sektörün gerektirdiği belli bir idari yapılanma ve uzman personele sahiptirler. En büyük fark, IOC'lerin kazanç raporlarını yayınlamaları ve hisse senedi sahiplerinin olmasıdır.  

Rezerv büyüklüğü bakımından dünyanın en büyük on NOC'si aşağıdaki tabloda yer almaktadır. Aşağıdaki tablodaki rakamlar sıvı petrol ihracat verileri baz alınarak hazırlanmıştır

Bu ülkelerin çoğu, petrol satışlarından elde ettikleri kazançları açıklamamaktadır, bu nedenle, gelir bazında yargılamak nispeten zordur. . Bununla birlikte, rezervlerinin büyüklüğünün IOC'lerle karşılaştırılması, potansiyel gelirlerinin kaba bir tahminini sunmalıdır. (www.ihraca.co)

Şirket Adı	Şirket Merkezi	Rezerv Boyutu (Milyar USD)
Suudi Armaco	Suudi Arabistan - Orta Doğu	303
Ulusal İran Petrol Şirketi	İran - Orta Doğu	300
Quatar Petrolü	Quatar - Orta Doğu	170
Irak Ulusal Petrol Şirketi	Irak - Orta Doğu	134
Petroleos de Venezuela	Venezuela - Güney Amerika	129
Abu Dabi Ulusal Petrol Şirketi	Abu Dabi - Orta Doğu	126
Kuveyt Petrol Şirketi	Kuveyt - Orta Doğu	111
Nijerya Ulusal Petrol Şirketi	Nijerya - Afrika	68
Libya NOC	Libya - Afrika	50
Sonatrach	Cezayir - Afrika	39

Ulusal Petrol Şirketlerinin Tarihi 

20.yüzyılın başında IOC'ler dünya genelinde faaliyet gösteren başlıca üreticilerdi. Son 50 yılda, büyük petrol rezervlerine sahip birçok ülkede Ulusal petrol Şirketleri NOC'ler kurulmuştur. Bu eğilim iki nedenden dolayı gerçekleşti.

NOC'lerin kurulmasının ilk sebebi politik değişimdir. Büyük petrol rezervlerinin bulunduğu ülkelerin çoğu, başlangıçta petrolü kontrol eden IOC'lerin kurulu olduğu emperyalist ülkelerin ya sömürgesiydi ya da onların kontrolünde hükümetlerce yönetiliyordu. Sömürge sistemi sona erip, ulus devletler güçlenmeye başladıkça, IOC lerin bu ülkelerdeki petrol üretimi üzerindeki hakimiyetleri azaldı.

Orta Doğu, Afrika ve Güney Amerika'da birçok askeri diktatör, petrolü kontrolü altında tutmak isteyen ABD başta olmak üzere çeşitli ülkelerin ve Çok uluslu petrol şirketlerinin desteğiyle ülkelerinde baskı rejimleri uyguladılar. Her ne kadar bu ülkeler için önemli bir gelir kaynağı olsa da aslında petrol, dış güçlerin kontrolünde hareket eden diktatörel veya monarşik yönetimler yüzünden, halkın her daim fakir ve demokratik haklardan maruz kalmasına sebep oldu.

OPEC'in Kuruluşu

NOC'lerin yükselişinin diğer sebebi, sanayi ilerlemesidir. Petrol zengini ülkelerden birçoğu, ekstraksiyon ve kalkınma için IOC'lerle karlı sözleşmeleri müzakere etmek için muazzam doğal kaynaklarından yararlanmıştır. 1960 yılında, Uluslararası petrol şirketlerinin yanı sıra, petrol ithalatçısı ülkelerin siyasal güçleri ile, petrol üreticisi ülkelerin insiyatifleri dışında düşüşler yaşayan petrol fiyatlarının kontrolü için Organization of Petroleum Exporting Countries yani Petrol İhraç Eden Ülkeler'in kısaltması ile tanımlanan OPEC kuruldu. 

IOC'lerin pazarlık gücüne doğrudan bir yanıttı. Dev bir birlik gibi, OPEC de petrol zengini ülkelerin IOC'lere fiyat imtiyazları sunma konusunda daha fazla baskı yapmasına izin verdi. Petrolün çıkarılması ve rafine edilmesi için kendi araçlarının geliştirilmesi de, Çok Uluslu petrol şirketlerine olan bağımlılığı azaltmıştır. (www.ihraca.co)

OPEC Üyesi Ülkeler

Cezayir, Angora, Ekvador, İran, Irak, Kuveyt, Libya, Nijerya, Katar, Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Venezuela

En Çok Petrol İhraç Eden Ülkeler

2017 verilerine göre, Dünya petrol ihracatının yaklaşık %40'ı Ortadoğu ülkeleri tarafından gerçekleştiriliyor. Dünya petrol ihracatının %80'i aşağıda listelenen 15 ülke tarafından gerçekleştiriliyor

1. Suudi Arabistan: 133,62 milyar ABD Doları (toplam ham petrol ihracatının% 15,9'u)
2. Rusya: 93,30 milyar dolar (% 11.1)
3. Irak: 61.46 milyar dolar (% 7.3)
4. Kanada: 53,96 milyar dolar (% 6,4)
5. Birleşik Arap Emirlikleri: 49.31 milyar dolar (% 5,9)
6. İran: 40,12 milyar dolar (% 4.8)
7. Kuveyt: 38,16 milyar dolar (% 4,5)
8. Nijerya: 32,96 milyar dolar (% 3,9)
9. Angola: 30,55 milyar dolar (% 3,6)
10. Kazakistan: 26,58 milyar dolar (% 3,2)
11. Norveç: 25,87 milyar dolar (% 3,1)
12. Venezuela: 23,08 milyar dolar (% 2,7)
13. Amerika Birleşik Devletleri: 21.82 milyar dolar (% 2.6)
14. Meksika: 19,93 milyar dolar (% 2,4)
15. İngiltere: 19,00 milyar dolar (% 2.3)

En Büyük Petrol İhracatçısı Şirketler

Forbes Global 2000 sıralamasına göre, aşağıdaki petrol ve gaz şirketleri dünyanın en büyük 100 şirketi arasında yer alıyor:

• Exxon Mobil (Amerika Birleşik Devletleri)
• PetroChina (Çin)
• Royal Dutch Shell  (Hollanda)
• BP (Birleşik Krallık)
• Chevron (Amerika Birleşik Devletleri)
• Gazprom (Rusya)
• Toplam (Fransa)
• Sinopec-Çin Petrol (Çin)
• Petrobras (Brezilya)
• Rosneft (Rusya)
• Eni (İtalya)
• Statoil (Norveç)
• ConocoPhillips (Amerika Birleşik Devletleri)
• LukOil (Rusya) (www.ihraca.co)