DÖVİZ KRİZİ TÜRKİYE VE DİĞER ÜLKELER

döviz krizi, türkiye döviz krizi, USD döviz krizi, döviz krizi neden çıktı, Türk lirası USD, türk lirasının geleceği, USD artacakmı, USD yıl sonu tahminleri, USD 2019, TL 2019, türkiye dış borçlanma, döviz krizi devam edermi, döviz krizi nasıl biter, USD kaç olur, günlük USD kuru, Türkiyede döviz krizi, trump döviz krizi, trump yeni açıklama, trump yaptırımlar, arjantin döviz krizi, şili döviz krizi, türkiye döviz rezervi, türkiye USD reservi, merkez bankası USD rezervi, merkez bankası dövize müdahale, 2018 döviz tahminleri TL USD parite, TL EUR parite, türkiye abd ilişkileri, Türkiye ABD ticareti, ABD türkiyeden ithalatı, Türkiye ABD ye ihracat, turkey crisis, turkish lira crisis, turkey economic crisis, turkey trade war USA

Döviz Krizi

Türk lirası, İran riyali, Rus rublesi, Hint rupisi, Arjantinli pezosu, Şili pezosu, Çin yuanı ve Güney Afrika rand'ı 2018’de ciddi döviz krizleri yaşayan ve beklenmedik değer kayıplarına uğrayan para birimleri Bu para birimlerinin bir diğer ortak noktası bu ülkelerin ABD para birimi USD cinsinden ciddi döviz borçlarının olması ve ABD tarafından dolaylı ya da direkt ticaret savaşlarına muhatap edilmeleri.

1990'lardan beri, pek çok ülke çeşitli altyapı yatırımlarını gerçekleştirmek, ekonomilerini canlandırmak ve  küresel ticarete entegre olmak gibi amaçlarla ABD doları cinsinden büyük büyük ölçekli borçlar almaya başladı. 

Dış borç ve yabancı yatırımlar ekonomik faaliyetleri başlatmak veya arttırmak için etkili bir yoldur, ABD, Çin ve Japonya’nın en yüksek dış borca sahip ülkeler olduğu düşünüldüğünde ve kendi para birimleri dolar karşısında nispeten güçlü kaldığı sürece, gelişmekte olan ülkeler için dış borç almak oldukça risksiz gözüküyor. 

Burada ince bir ayrıntı, ABD, İngiltere, Japonya gibi ülkelerin yüksek dış borçlarına karşın yüksek döviz rezervleri, entegre ekonomileri ve alacaklı oldukları çok sayıda borçlu ülke var. Yani bu ülkeleri bir şirket gibi değerlendirecek olursak hem borçlular hem alacaklılar hem de kasalarında ciddi para stokları var. Ancak döviz krizi yaşayan ülkeler için durum farklı.

Dünya Genelinde ve Türkiye’de Dış Borçlanma

1990'dan 2000'e kadar, dünya ülkelerinin aldığı dolar cinsinden dış borç toplamı 642 milyar dolardan 2.17 trilyon dolara yükseldi. Bu noktada dünya ülkelerinin bir kısmı 10 yıl içinde 3 misli borçlandı diyebiliriz.

2000 yılından itibaren dış borçlanma daha büyük bir hızla arttı. İnternet kullanımının  yaygınlaşarak sınır ötesi ticari faaliyetlerde kullanımı, haberleşme araçlarının yaygınlaşması ve ucuzlaması, dünya geneli lojistik sevkiyat maliyetlerinin düşmesi ve tedarik zincirinin kurulması gibi teknolojik yenilikler, globalleşme ve buna paralel, ekonomilerin iç içe geçmesine neden oldu. Bu süreci doğru yöneten ülkeler hızla büyürken, pek çoğu hızla borçlanmaya başladı ve bir kısmı 2008 ekonomik krizi gibi büyük dalgalarda boğuldu

2018 başı itibarı ile dünya ülkelerinin hükümet bazında dış borcu 70 trilyon USD’ye, genel borçlanma ise 80 trilyon USD’ye ulaştı. (www.ihracat.co)

Türkiye’nin temmuz 2018 itibarı ile dış borcu 460 milyar USD, bu rakamla dış borç sıralamasında ilk 30 ülke arasında yer alıyor. Türkiye dış borcunun sektörel dağılımı aydan aya değişmekte ancak kamu ve özel sektör arasındaki dağılımı hemen hemen yarı yarıya.

Borçlu ülkelerin para birimleri dolar karşısında zayıfladıkça, ödeme için iç kaynak ve dolayısıyla kendi para birimleri üzerinden kazanımlarını kullanmak zorunda olduklarından, ülkelerin borçlarını ödemelerini zorlaştırıyor. Örnek olarak Türkiye 2017 ihracat gelirleri 157 milyar USD, ithalat giderleri ise 234 milyar USD, bu durumda dış ticaret kaynaklı döviz rezervi yani cari fazlası yok. Tam tersi 77 milyar USD cari açık var. Bu durumda Türkiye dış borçlarını iç kaynakları ile yani TL bazında kazanımlarıyla ödemek zorunda ve dövizdeki artış bir anlamda döviz bazındaki dış borcun TL karşılığının artmasına sebep oluyor.

Türkiye'de Döviz Krizi

ABD 2 ağustosta aldığı kararla, Türkiye Adalet Bakanı ve İçişleri Bakanlarının ABD'deki mal varlıklarına ve bunlardan kaynaklanacak faiz gelirlerine el koyduğunu açıkladı. Bu kararın maddi karşılıkları önemli olmasa da, ABD'nin müttefiki saydığı bir ülkeye bu tip bir yaptırım uyguluyor olması, siyasi olduğu kadar ekonomik sonuçlarda doğurdu ve zaten sene başından beri düşüş eğiliminde olan Türk lirası ABD doları karşısında keskin bir düşüş grafiğine geçti.

Bu 275 karakter, Türk ekonomisine yönelik artan baskıyı tetikledi ve Türk Lirasının ABD dolarına karşı daha da gerilemesine neden oldu.

Türk merkez bankası, gevşeme yoluyla sermaye üzerindeki baskıyı hafifletmeye çalıştığı için, zorunlu karşılıklarda  Türk lirası (TL) ile ABD Doları (ABD Doları) arasındaki döviz kuru dalgalanmalarının artmasına neden oldu.

ABD tarafından Türkiye'ye F-35 uçaklarının teslim edilmeyeceği açıklamasından sonra, Başkan Trump tarafından, yaptırımların devam edeceği twitleri ve Rahip Brunson'un serbest bırakılması taleplerine yönelik twitler devam ediyor. 

Başkan Trump öncesinde, Beyaz saraya ait açıklamalar resmi bir twitter hesabı üzerinden yapılırdı ve pek tabi resmi bir dille ve Amerikan senatosu ve yönetiminin mutabık kaldığı konuları içerirdi.  (www.ihracat.co)

Döviz Krizinde Türkiye yalnız değil

Döviz krizleri , özellikle para birimi amortismanının belirsizliğine duyarlı olan ülkeleri kriz anında savunmasız bırakıyor . Liranın değeri bir süredir düşüyordu, ama Ağustos 2018’de önemli ölçüde düştü. Türkiye dış borcunun yaklaşık %60’ı USD cinsinden. Siyasi belirsizlik, alışılmışın dışında para politikası ve en önemlisi ABD'nin ve daha doğrusu Başkan Trump’ın ardı ardına yaptığı yaptırım ve çeşitli gümrük vergisi artışlarına yönelik açıklamalarla durum gittikçe daha zorlaştı. Türkiye'nin dolar cinsinden borcu, bugün toplam yabancı rezervlerinin neredeyse iki katıdır.

Döviz krizi yaşayan farklı ülkelerde var yani Türkiye yalnız değil. Dolar karşısında para birimlerinin değeri sadece bir hafta içinde %9,5 düşen Arjantin pezosu ve yaklaşık %8 oranında düşen Güney Afrika “Rand”ı idi. Diğer para birimleri de etkilendi - örneğin, Şili pezosu, geçtiğimiz hafta %3,4 düştü, Hint rupisi 14 Ağustos'ta USD karşısında son bir yılın en düşük değerine ulaştı.

BIS (Bank of International Settlement) verilerine göre farklı risk seviyelerine sahip 13 ülke, Gelişmekte olan ülkelerin toplam dış borcu baz alındığında, USD cinsinden borç stoğunun %62’sini oluşturmakta.

Bu ülkeler 3 farklı risk kategorisinde ele alınıyor

1.Grup: Mevcut Döviz rezervleri, dış borçlarını karşılamayan ülkeler:

Şili, Arjantin, Türkiye, Meksika, Endonezya

2.grup: Mevcut Döviz rezervleri USD borçlarını karşılayan ama toplam dış borçlarını karşılamayan Ülkeler

Güney Afrika, Brezilya, Rusya, Malezya, Güney Kore, Hindistan

3.Grup: Mevcut Döviz rezervleri USD dahil tüm dış borçlarını karşılayabilecek Ülkeler

Çin ve Suudi Arabistan

Şili – Arjantin – Türkiye – Meksika – Endonezya Dış Borç ve Döviz Rezervleri

Türkiye, ile birlikte, döviz krizi ve dış borç yüküyle mücadele eden diğer dört üle: Arjantin, Meksika, Şili ve Endonezya. Arjantinli pezosu zaten serbest düşüşte. Hükümet Ağustos ayının 2. haftası, 500 milyon dolarlık rezerv satacağını ve döviz rezervini durdurmak için faiz oranlarını yükselteceğini duyurdu.

271 milyar dolar borcu olan Meksika’nın borç yükü resmi rezervlerini aşıyor.  Meksika dış borcu 400 milyar USD’nin üzerinde olan bir diğer ülke, 1,14 trilyonluk GSYH’sının yaklaşık %40 oranında dış borca sahip, mevcut dolar rezervlerinin yetersizliği ve ABD’nin NAFTA ticaret ortaklığından tek taraflı çekilme ve Meksika ile ticari ilişkileri kısıtlama tehditleri karşısında hem para birimi hem ekonomisi savunmasız durumda. NAFTA müzakereleri kötü gider ve yeni cumhurbaşkanı kaynaklı herhangi bir politik istikrarsızlık nedeniyle zayıflamaya başlarsa, Meksika’da felaket çanları çalmaya başlar.

Hikaye Endonezya ve Şili için de benzer. İkisi arasında Endonezya biraz daha iyi durumda. Dış borcu GSYİH'nın % 35'i, bu dış borcun %47'si dolar cinsinden. Ancak Endonezya merkez bankasında çok fazla USD rezervi bulunmuyor, müdahale güçleri zayıf ve para birimi bu yıl dolar karşısında neredeyse %10 düşüşle zayıflık belirtileri gösteriyor. 

Şili'nin GSYH'ye oranla dolar cinsinden borç yüzdesi, BIS raporundaki en yüksek yüzdeye sahip : %36. Şili'nin GSYH si sadece 277 milyar USD ve  brüt dış borç-GSYİH oranı %66'dır. Şilinin dış borcu 100 milyar USD ve döviz rezervi 37 milyar USD civarında. Oranlar kadar, Şili ekonomisinin küçük oluşu, ekonomilerini dış etkilere daha açık hale getiriyor.

G.Afrika – Brezilya – Rusya – Malezya – G.kore – Hindistan  Dış Borç ve Döviz Rezervleri

BIS listesinde 2. Grupta yer alan 6 ülke, dış borç ve döviz yetersizliği gibi problemlerden daha daha farklı sorunlar sebebiyle  döviz krizlerinden etkileniyor. Brezilya, Hindistan, Güney Kore, Malezya, Rusya ve Güney Afrika - farklı fakat birbiriyle ilgili sorunlar yaşıyorlar. Örneğin, Güney Afrika dış borç yükü olan bir ülke değil. Hükümet, ekonomi politikaları gereği para birimleri rand’nın düşüşünü durdurmak için müdahale etmeyeceği konusunda ısrar ediyor, ancak bunun asıl nedeni, döviz rezervlerinin kısıtlı olması ve piyasaya birkaç müdahaleden sonra kriz devam ederse tamamen savunmasız kalacak olma ihtimalleri. 

Güney Afrikanın dış borcu 75 milyar USD seviyesinde, toplam döviz rezervi 50 milyar USD,

Bu rakam toplam borcu karşılamıyor ancak USD cinsinden olan borcu karşılıyor.

Rezervler söz konusu olduğunda diğer beş ülke daha iyi durumda. Daha büyük miktarlarda dolar cinsinden borçlar alsalar da, bol miktarda rezervleri var. Bu ülkeler için sorun dış borçlarının büyüklüğü. Örneğin Brezilya’nın 670 milyar USD, Rusya’nın ise 530 milyar USD dış borcu var. Güçlü bir USD baskısı bu ekonomileri sakat bırakmaz, ancak döviz krizine dönüşüp parasal müdahaleyi zorunlu kılmak için onlara yeterince baskı yapabilir.

Bu grup içinde en az dış borca sahip ülke Malezya ancak buna paralel en düşük GSYH yine bu ülkeye ait ve döviz rezervleri kısıtlı.  (www.ihracat.co)

Çin – Suudi Arabistan  Dış Borç ve Döviz Rezervleri

Çin ve Suudi Arabistan herhangi bir döviz krizine karşı en yalıtılmış ülkeler. Çin'in para birimi son haftalarda Amerikan Doları karşısında baskı altındaydı, ancak Çin hükümeti sahip olduğu döviz rezerviyle müdahale gücüne sahip ve Yuan’ın çok değer kaybetmesine izin vermedi. Çin dolar cinsinden borç olarak 548 milyar dolar tutuyor, ancak bu rakam Çin'in GSYH'sinin sadece %4'ü ve Çin'in GSYH'sine oranı %14 Çin, örneğin ABD kaynaklı bir döviz baskısına uğrar ise 3,2 trilyon dolarlık bir döviz rezervine sahip.

Suudi Arabistan petrol rezervlerini ABD doları ile satan ve petrodolar döngüsü ile yıllardır ABD ile işbirliği yapan bir ülke. Güçlü rezerv birikimleri var ancak petrol kaynaklarının yakın gelecekte tükenecek olması, ülkenin farklı ihracat kalemlerinin olmaması, kamu harcamaları ve mevcut kaynakların kullanımındaki sıkıntılar ülke ekonomisini uzun vadeli yatırımlarda güvensiz kılıyor. Riyad her daim döviz baskısı altında. Suudi Arabistan, dengeleri korumak için sürekli rezerv almak ve satmak zorunda. 

Türkiye’de Yaşanan Döviz Krizi ve Diğer Ülkelere Etkisi

Türk lirası son 1 yıldır USD başta olmak üzere diğer döviz türlerine karşı belirsiz aralıklarla ciddi değer kayıpları yaşadı ancak ağustos ayında yaşananlar sıra dışıydı. Türk lirası, 13 Ağustos 2018’de ABD doları karşısında yaklaşık %21 değer kaybetti. Ağustos ayının 3.haftası hükümetin açıkladığı önlemler paketi ve sonrasında yaşanan dış gelişmelerle döviz bir nebze düştü. Türk lirası hala Ocak 2018 ile karşılaştırıldığında, USD karşısında %60 değer kaybına uğramış durumda.

Geçmiş tecrübeler gösteriyor ki, Türkiye, dövizde yaşanan bu orantısız ve beklenmedik artışlar ve ekonomik krizlere benzersiz bir şekilde duyarlıydı. Ülke düşük tasarruf oranlarına ve yüksek enflasyon oranlarına sahip ve diğer nokta, tüm yaşananlara rağmen Merkez bankası müdahaleleri ve faiz arttırımları sınırlı tutuldu. 

BIS raporunda belirtilen, Şili, Arjantin gibi diğer ülkelerin, daha güçlü bir ABD dolarına baskısına maruz kalmaları durumunda çok daha büyük problemler yaşamaları ve derin ekonomik krizler oluşması muhtemel.

Türkiye’de yaşanan döviz krizinin temel aktörünün ABD ve Trump yönetiminin attığı adımlar, yaptırımlar ve söylemler olduğu aşikar ancak Türkiye'nin yatırıma dönüştürülememiş büyük bir dış borç yükü var ayrıca ekonomik problemlerin bir kısmı, ekonomi yönetimindeki kararlara dayandırılıyor.

Diğer yandan döviz krizinin önemli bir detayı piyasaları etkileyen psikolojik faktörler ve devletler arası ilişkiler. Türkiye’nin döviz krizinde AB kanadından gelen açıklamalar ve Katar yatırım haberlerinin ne derece olumlu etki yarattığı aşikar. Dolayısıyla Türkiye’nin özellikle ekonomik ilişkileri olan ülkeler ve ticari topluluklarla diyaloglarını daha yapıcı sürdürmesi önemli bir faktör.

Ekonomistlerin aklını kurcalayan en önemli soru, Türkiye’deki krizin diğer hassas durumdaki ülkelere yayılıp yayılmayacağıdır. Bu noktada en endişe verici olanı Arjantin, Meksika, Endonezya ve Şili.  Küresel bir mali krizden bahsetmek için henüz çok erken, ancak Türkiye'de olup bitenlerin sadece Türkiye ile ilgili bir mesele olup olmadığını değerlendirmeye başlamanın zamanı geldi. ABD’nin başlattığı ticari savaşlar ve kontrolsüz yaptırım kararları bu derece ekonomik entegrasyona sahip bir dünya söz konusuyken, sessizce seyirci kalınacak bir durum değil.  (www.ihracat.co)