Müşterek Avarya (general average) ilkesi, York-Anvers kurallarının 1890 yılında uluslararası ticaret hukukunun bir parçası olarak kabulünden beri, denizaşırı ticaretin resmi kurallarından biridir ancak geçmişi çok daha öncesine dayanır. 1801 tarihli Birkley and Others against Presgrave mahkeme kararı, müşterek avarya’nın en yalın tarifini yapar: “Geminin ve yükün korunması için yapılan olağanüstü fedakarlıklar veya yapılan harcamalar sonucunda ortaya çıkan tüm kayıplar müşterek avarya kapsamına girer ve gemide yükü olan herkes tarafından orantılı olarak karşılanmalıdır."
Kısaca “Müşterek Avarya”, Bir yolculuk sırasında oluşan zarar ve giderlerin dağılımını düzenleyen deniz hukukunun önemli bir ilkesidir. Bu yazımızda müşterek avaryanın temel şartlarını, nakliyede oynadığı rolü, yük sahiplerini ve taşıyıcıları nasıl etkilediğini ele alacağız.
Müşterek Avarya Nedir?
Müşterek Avarya, bir armatörün gemiyi ve yükünü, gemi, mürettebat ve taşıdığı yükü tehdit eden bir ortak deniz tehlikelerinden korumak için gönüllü olarak olağanüstü harcamalara veya kayıplara katlandığı durumlarda uygulanan, deniz hukukunca kabul edilmiş yasal bir ilkedir. Bu ilke, armatörün, meydana gelen masraf veya kayıplar için yük sahipleri de dahil olmak üzere, seferde mali çıkarı olan tüm taraflardan katkı istemesine olanak tanır. Müşterek avaryaya katılım payı, yükün varış limanındaki değerine göre hesaplanır.
Müşterek Avaryayı Kim İlan Eder?
Müşterek avarya, gemi kaptanı tarafından armatörü temsilen ilan edilir. Ancak gerektiğinde müşterek avarya hakemi veya yetkili bir merci tarafından da ilan edilebilir. Müşterek Avarya, gemi kaptanı tarafından, geminin ve içindeki yükün tehlikede olduğuna ve zararın önlenmesi veya en aza indirilmesi için olağanüstü tedbirlerin alınması gerektiğine inandığı zaman yapılır. Beyan yazılı olarak yapılmalı ve yük sahiplerine veya acentelerine sunulmalıdır. Beyan, maruz kalınan kayıp veya masrafın niteliğini ve kapsamını belirtmeli ve Beyannamenin gerekçesini sağlamalıdır. Yük sahipleri veya acenteleri Beyannameyi kabul etmeli ve katkıları için bir garanti vermelidir.
Müşterek Avarya Beyanına İtiraz Edilebilir mi?
Müşterek Avarya ilan edildiğinde, gemide yükü olan firmalar, müşterek avarya ilanının haklı olmadığına veya talep edilen masraf veya kayıpların makul veya gerekli olmadığına inanıyorlarsa, hukuki haklarını kullanarak karara itiraz edilebilir. Yük sahipleri, Beyana itiraz etmek için mahkemenin veya tahkimin müdahalesini isteyebilir. Müşterek avaryada iddia edilen masrafları veya kayıpları gerekçelendirmek için ispat yükü gemi sahibine aittir.
Müşterek Avarya Kargo Sahipleri İçin Ne İfade Ediyor?
Kargo sahipleri, Kargo Sigortası veya Deniz Sigortası gibi sigorta teminatları ile Müşterek Avarya'nın mali etkisinden korunabilir. Bu sigorta poliçeleri, müşterek avarya katkı payının yük sahibine düşen payını teminat altına alabilir. Ancak teminat kapsamı, sigorta poliçesinin şartlarına ve koşullarına bağlı olarak değişebilir.
Müşterek Avaryanın Temel Koşulları Nelerdir?
Müşterek avaryanın beyan edilebilmesi için üç temel şartın sağlanması gerekir:
1. Gönüllü Kurban (Voluntary Sacrifice)
İlk koşul, ortak denizcilik macerasını
korumak için gönüllü bir fedakarlık veya harcama yapılması gerektiğidir. Bu,
daha büyük bir kaybı önlemek için alınan önlemin gönüllü olması gerektiği
anlamına gelir. Fedakarlık veya harcama iradi değilse müşterek avarya sayılmaz.
2. Ortak Deniz Macerası (Common Maritime Adventure)
İkinci şart, ortak deniz macerası için
fedakarlık veya harcama yapılması gerektiğidir. Bu, gemi, yük ve navlun dahil
olmak üzere yolculuğa dahil olan tüm tarafların yararına fedakarlık veya
harcama yapılması gerektiği anlamına gelir.
3. Başarılı Sonuç (Successful Outcome)
Üçüncü şart ise fedakarlık veya harcamanın amacına ulaşmada başarılı olmasıdır. Fedakarlık veya harcama başarılı olmazsa müşterek avarya sayılmaz.
Müşterek Avarya Sürecinde Yetkili Hukuki Merci Kimdir?
Müşterek avarya sürecinde, taraflar
arasındaki anlaşmazlıkların çözümü için öncelikle müzakereler yoluyla anlaşma
sağlanmaya çalışılır. Ancak taraflar arasında anlaşma sağlanamadığı takdirde,
müşterek avarya hakemi veya yetkili bir mahkeme devreye girer.
Müşterek avaryanın uluslararası
hukukta düzenlenmesi amacıyla 1910 Brüksel Antlaşması, 1950 ve 1989
Protokolleri ve 2016 York-Antwerp Kuralları gibi uluslararası sözleşmeler ve
kurallar vardır. Bu sözleşmeler, müşterek avarya sürecinde hangi mahkemenin
yetkili olduğunu belirler.
Genellikle, müşterek avarya sürecinde yetkili mahkeme, geminin limanının bulunduğu ülkenin mahkemeleridir. Ancak bu durum taraflar arasında yapılan anlaşmaya veya müşterek avarya ilanında belirtilen hususlara göre farklılık gösterebilir. Taraflar, müşterek avarya sürecinde yetkili mahkeme konusunda anlaşmazlığa düştükleri takdirde, konu müşterek avarya hakemi veya yetkili bir mahkeme tarafından çözüme kavuşturulur.
Müşterek Avarya Süreci Nasıl İşler.
1. Zararın oluşması: Gemide veya yükte bir hasar meydana geldiğinde, müşterek avarya süreci başlar. Hasarın büyüklüğüne ve tarafların anlaşmalarına göre, müşterek avarya ilan edilir.
2. Müşterek avarya ilanı: Müşterek avarya ilanı, gemi kaptanı veya yük sahibi tarafından yapılır. İlan, hasarın ne kadar olduğunu, hangi nedenlerden kaynaklandığını ve hangi önlemlerin alındığını belirtir.
3. Kurtarma faaliyetleri: Müşterek avarya ilanından sonra, kurtarma faaliyetleri başlatılır. Bu faaliyetler, gemi ve yükün kurtarılması için yapılır. Kurtarma faaliyetleri sırasında, gemi veya yükün kaybedilmesi riski de olabilir.
4. Harcamaların belirlenmesi: Kurtarma faaliyetleri sırasında yapılan harcamalar, müşterek avarya sürecinde dikkate alınır. Harcamaların belirlenmesi, taraflar arasında anlaşma sağlanamadığında bir müşterek avarya hakemi tarafından yapılır.
5. Paylaşım: Harcamalar belirlendikten sonra, taraflar arasında paylaşım yapılır. Paylaşım, tarafların müşterek avarya ilanında belirttikleri oranlara göre yapılır.
6. Ödeme: Harcamaların paylaşımı yapıldıktan sonra, taraflar kendi paylarına düşen harcamaları öderler.
7. Sigorta: Müşterek avarya sürecinde, tarafların sigorta poliçeleri de dikkate alınır. Sigorta şirketleri, hasarın büyüklüğüne ve sigorta poliçelerindeki şartlara göre ödeme yaparlar.
8. İşlemin sona ermesi: Müşterek avarya süreci, tarafların ödemeleri yaptıktan sonra sona erer.
Hangi Olaylar ve Harcamalar müşterek avaryaya dahildir?
Müşterek avarya harcamaları, gemi ve yükün korunması, kurtarılması, onarımı ve yer değiştirilmesi gibi işlemleri içerir. Müşterek avarya kapsamında ödenecek harcamalar arasında aşağıdakiler yer alabilir:
- Gemi ve yükün kurtarılması için yapılan masraflar
- Gemide meydana gelen hasarın onarımı için yapılan masraflar
- Yükün boşaltılması ve yer değiştirilmesi için yapılan masraflar
- Kurtarma gemileri ve ekipmanları için yapılan masraflar
- Liman ve kanal ücretleri gibi masraflar
- Personel, yiyecek, su, yakıt ve diğer giderler gibi operasyonel masraflar
- Gemi ve yükün sigortasıyla ilgili masraflar
Ever Given Süveyş Kanalı Blokajı ve Müşterek Avarya
23 Mart 2021'de dünyanın en büyük konteyner gemilerinden biri olan Ever Given, Süveyş Kanalı'nda karaya oturdu ve dünyanın en işlek ticaret yollarından birinin altı gün boyunca kapanmasına neden oldu. Olay, küresel ticarette önemli bir gecikmeye neden olurken, Müşterek Avarya uygulamasına ilişkin tartışmaları da alevlendirdi. Geminin kaptanı Müşterek Avarya ilan etti ama haklı mıydı? Kargo sahipleri itiraz edebilir mi? Müşterek Avarya, Mısır hükümetinin Süveyş Kanalı'nın kapanmasından kaynaklanan ekonomik kayıplar için talep ettiği tazminatı karşılıyor mu? Bu gibi sorular ışığında müşterek avarya sürecinin yıllarca süren bir hukuk mücadelesi olarak sürmesi bekleniyor.
Sonuç olarak müşterek avarya, deniz
hukukunun bir sefer sırasında oluşan zarar ve giderlerin dağılımını düzenleyen
önemli bir ilkesidir. Müşterek bir avaryanın ilan edilebilmesi için üç temel
şartın karşılanması gerekir: gönüllü fedakarlık, ortak deniz macerası ve
başarılı sonuç. Bir müşterek avarya olayı meydana geldiğinde, meydana gelen
kayıplar ve masraflar, sefere dahil olan tüm taraflarca orantılı olarak
paylaşılır. Bu, kargoları olaydan doğrudan etkilenmemiş olsa bile, kargo
sahiplerinin oluşan kayıplara katkıda bulunmaları gerekebileceği anlamına
gelir.
Kaynaklar:
https://comitemaritime.org/wp-content/uploads/2018/06/2016-York-Antwerp-Rules-with-Rule-XVII-correction.pdf
https://vlex.co.uk/vid/birkley-and-others-against-802109809
https://bansarchina.com/general-average/
https://shapiro.com/resources/cargo-insurance-what-is-general-average/
https://gcaptain.com/shipowner-declares-general-average-for-ever-given/
YORUM