Çokuluslu Şirketler ve Küresel Ticaret
Çokuluslu şirketler (MNC'ler), küresel ticareti yönlendirmede etkilidir. Sınırları aşan operasyonları, malların, hizmetlerin ve sermayenin büyük ölçekte değişimini kolaylaştırır. Çokuluslu şirketler, üretim tesisleri kurarak, küresel olarak malzeme tedarik ederek ve ürünleri dünya çapında dağıtarak, ekonomileri birbirine bağlayan karmaşık tedarik zincirleri oluşturur. Bu birbirine bağlılık, ekonomik büyümeyi ve gelişmeyi teşvik eder.
Çokuluslu Şirketler KnowHow Transferi
Bazen çokuluslu şirketler bir ülkedeki tedarikçilere üretim yaptırır. ÇUŞ'lar tedarikçilerine üretim yöntemlerini, kalite standartlarını veya ticari stratejilerini öğretir veya tedarikçiler bu süreçleri kendi databaselerini oluşturarak öğrenir. Bu şekilde knowhow transferi gerçekleşmiş olur.
Çin örneğinde görüldüğü gibi, ÇUŞ'lara kapılarını açan ülkeler eğer edindikleri tecrübe ve bilgi birikimi ile kendi firmalarını ve kendi markalarını oluşturabilirlerse zamanla kendi ürün ve hizmetlerini ihraç edecek hale gelebilirler. Tersi senaryoda ise; ÇUŞ'lara hiçbir standart belirlemeden kapısını açan ülkeler, rekabet dezavantajına sahip sektörlerde yerli üreticilerin piyasadan silinmesine sebep olabilir. Aşırı korumacı önlemler ise, yerli üreticilerin rehavete kapılıp, zayıf rekabet koşullarında üretim yapmamalarına veya teknolojilerini geliştirmemelerine sebep olur.
Çokuluslu Şirketler ve Çin Örneği
Çin dünyanın fabrikası olarak anılıyor ve son 15 yıldır en çok ihracat yapan ülke. Çin hala pek çok batılı marka için bir üretim üssü, bunu ucuz ve eğitimli işgücü ve küresel ölçekte işleyen tedarik zinciri ile destekliyor. Ancak son 10 yıldır Çin menşeli şirketlerin ihracattaki payı hızla artıyor. Çin tamamen yerli sermayeye sahip, her biri kendi sektöründe global ölçekte en çok ihracat yapan şirketler listelerine girmiş yüzlerce üreticiye sahip.
Çin doksanlı yılların sonlarında ve iki binli yılların başlarında sadece fason üretimle anılıyordu. O yıllarda Made in China ibareli ürünler, kalitesiz ve ucuz olarak anılıyordu, Bu algı yüzdeyüz değişti diyemeyiz ancak, artık Çin'in yüksek teknoloji üreten, tüm ticari kısıtlamalara karşın ABD ve Avrupa pazarında zirveye oynayan markaları var.
Çokuluslu Şirketlerin İhracat İthalat ve Ticaret İstatistikleri Üzerindeki Etkisi
Çokuluslu şirketlerin faaliyetleri bir ülkenin ihracat ve ithalat rakamlarını önemli ölçüde etkiler. Çokuluslu şirketler üretimde kullanacakları hammadde ve bileşenleri yerel olarak tedarik ederek alt sektörleri canlandırabilir. ürün ve hizmet tipine göre değişmekle birlikte, o ülkede üretilen ürünlerin bir kısmı veya büyük bölümünü diğer ülkelere ihraç ederek o ülkenin dış ticaret dengesine olumlu katkı da bulunabilir. Örneğin Türkiye'de üretim yapan küresel otomotiv markalarının ihracat rakamları, bu sektörün Türkiye'nin en çok ihracat yapan sektörü olmasını sağlamıştır.
Buna karşılık, çokuluslu şirketler makine, hammadde ve ara mal ithal ederek ithalat tarafını etkiler. Dahası, çokuluslu şirketler aynı şirketin farklı yan kuruluşları arasında mal ve hizmetlerin değiş tokuş edildiği şirket içi ticarete girebilir ve bu da ticaret istatistiklerini daha da karmaşık hale getirir. Bazen çok uluslu şirketler, yerel piyasada muadilleri olmasına rağmen, bir başka ülkede yine kendisine ait şirketlerin ürettiği ürünleri ithal etmek isteyebilir.
Bu stratejinin sebebi kendi açısından ekonomik veya yerel üreticileri zayıflatıp piyasayı kendi tedarik edeceği ithal ürünlere bağımlı hale getirmek olabilir. Kısaca her ülke yerel ithalatçılar kadar çok uluslu şirketlerin ithalat grafiğini, yerel üreticilerden gelen enformasyonla kontrol etmeli ve gerekli önlemleri almalıdır.
Çokuluslu şirketlerin bir ülkenin ticaret dengesi üzerindeki genel etkisi, şirketin endüstrisi, ülkenin ekonomik yapısı ve hükümet politikaları dahil olmak üzere çeşitli faktörlere bağlıdır.
Dünyanın en büyük Çokuluslu Şirketleri
Çokuluslu şirketlerin sıralaması, piyasa koşulları, şirket performansı ve ekonomik göstergeler gibi çeşitli faktörlere bağlı olarak dalgalanabilir. Ancak, Haziran 2024 verilerine göre, piyasa değeri sıralamasında en büyük 10 çok uluslu şirket şunlardır:
Derece |
Şirket
Adı |
Sektör |
Market
payı |
1 |
Apple |
Teknoloji |
3,18 Trilyon USD |
2 |
Microsoft |
Teknoloji |
3,34 Trilyon USD |
3 |
Nvidia |
Teknoloji |
3,18 Trilyon USD |
4 |
Alphabet (Google) |
Teknoloji |
2,22 Trilyon USD |
5 |
Amazon |
E-ticaret |
1,96 Trilyon USD |
6 |
Saudi Aramco |
Petrol & Gaz |
1,80 Trilyon USD |
7 |
Meta Platforms (Facebook) |
Sosyal Medya |
1,25 Trilyon USD |
8 |
TSMC |
Yarı iletkenler |
902 Milyar USD |
9 |
Berkshire Hathaway |
Çeşitlendirilmiş Yatırımlar |
883 Milyar USD |
10 |
Eli Lilly |
İlaç Sanayi |
840 Milyar USD |
Note: Tablo verileri Financial Times & Bloomberg & Marketwatch'tan alınan bilgilerin bir derlemesidir. Bu liste piyasa değerine dayanmaktadır ve zamanla değişebilir.
1. Apple
İkonik teknoloji devi Apple, 1976 yılında Steve Jobs, Steve
Wozniak ve Ronald Wayne tarafından kuruldu. Yenilikçi donanım, yazılım ve
hizmetleriyle tanınan Apple, tüketici elektroniği, bilgisayar yazılımı ve
online hizmetler sektörlerinde faaliyet göstermektedir. Dünyanın en değerli
markalarından biri olan Apple'ın piyasa değeri, küresel şirketlerin zirvesinde
yer almaktadır.
- Kurucular:
Steve Jobs, Steve Wozniak, Ronald Wayne
- Kuruluş
Yılı: 1976
- Sektörler:
Tüketici elektroniği, bilgisayar yazılımı, online hizmetler
- Marka
Değeri: Yaklaşık 355 milyar dolar (2023 itibariyle)
- Piyasa
Değeri: 3.181 milyar dolar (Haziran 2024 itibariyle)
- 2022 Cirosu: 394.3 milyar dolar
2. Microsoft
1975 yılında Bill Gates ve Paul Allen tarafından kurulan
Microsoft, küresel bir teknoloji öncüsüdür. Başlangıçta yazılım geliştirmeye
odaklanan Microsoft, bulut bilişim, oyun ve üretkenlik çözümlerine
genişlemiştir. Güçlü marka varlığıyla Microsoft, yazılım endüstrisinde dominant
bir oyuncu haline gelmiştir.
- Kurucular:
Bill Gates, Paul Allen
- Kuruluş
Yılı: 1975
- Sektörler:
Yazılım, bulut bilişim, oyun, üretkenlik çözümleri
- Marka
Değeri: Yaklaşık 210 milyar dolar (2023 itibariyle)
- Piyasa
Değeri: 3.342 milyar dolar (Haziran 2024 itibariyle)
- 2022 Cirosu: 200 milyar dolar
3. Nvidia
Önde gelen teknoloji şirketi Nvidia, 1993 yılında Jensen
Huang, Curtis Priem ve Chris Malachowsky tarafından kuruldu. Grafik işlemci
birimleri (GPU'lar) konusunda uzmanlaşan Nvidia'nın çipleri, oyun, veri
merkezleri ve yapay zeka uygulamalarına güç vermektedir. Yüksek performanslı
bilgi işlem talebindeki artış sayesinde şirket hızlı bir büyüme kaydetmiştir.
- Kurucular:
Jensen Huang, Curtis Priem, Chris Malachowsky
- Kuruluş
Yılı: 1993
- Sektörler:
Yarı iletken, teknoloji
- Marka
Değeri: Hızla artmakta, kesin rakam bulunmamaktadır
- Piyasa
Değeri: 3.181 milyar dolar (Haziran 2024 itibariyle)
- 2022 Cirosu: 26.91 milyar dolar
4. Alphabet (Google)
Google'ın ana şirketi olan Alphabet, 1998 yılında Larry Page
ve Sergey Brin tarafından kuruldu. Bir arama motoru olarak başlayan Google,
reklamcılık, bulut bilişim, donanım ve otonom araçlar dahil olmak üzere çeşitli
alanlarda faaliyet gösteren bir teknoloji konglomeratı haline geldi. Google
markası internet arama ile eş anlamlıdır.
- Kurucular:
Larry Page, Sergey Brin
- Kuruluş
Yılı: 1998
- Sektörler:
Teknoloji, reklamcılık, bulut bilişim, donanım, otonom araçlar
- Marka
Değeri: Yaklaşık 281 milyar dolar (2023 itibariyle)
- Piyasa
Değeri: 2.222 milyar dolar (Haziran 2024 itibariyle)
- 2022 Cirosu: 282.84 milyar dolar
5. Amazon
Jeff Bezos tarafından 1994 yılında kurulan Amazon, online
bir kitapçı olarak başladı ancak küresel bir e-ticaret devi haline geldi. Geniş
ürün ve hizmet yelpazesi sunan Amazon, bulut bilişim, akış medya ve market
teslimatına genişledi. Hızlı büyümesi ve çeşitlendirmesi, teknoloji
endüstrisinde lider konumunu sağlamlaştırdı.
- Kurucular:
Jeff Bezos
- Kuruluş
Yılı: 1994
- Sektörler:
E-ticaret, bulut bilişim, akış medya, market
- Marka
Değeri: Yaklaşık 249 milyar dolar (2023 itibariyle)
- Piyasa
Değeri: 1.967 milyar dolar (Haziran 2024 itibariyle)
- 2022 Cirosu: 513.98 milyar dolar
6. Saudi Aramco
Suudi Arabistan'ın ulusal petrol ve doğalgaz şirketidir ve
dünyanın en büyük petrol üreticisidir. 1933 yılında kurulan şirket, Suudi
Arabistan'ın muazzam petrol rezervleriyle dünya enerji piyasasında önemli bir
role sahiptir. Şirketin büyük petrol rezervleri ve üretim kapasitesi, Suudi
Arabistan ekonomisine önemli gelir sağlamaktadır.
- Kuruluş
Yılı: 1933
- Sektörler:
Petrol ve doğalgaz
- Marka
Değeri: Önemli ancak kesin rakam kamuya açık değil
- Piyasa
Değeri: 1.801 milyar dolar (Haziran 2024 itibariyle)
- 2022 Cirosu: Yaklaşık 229 milyar dolar
7. Meta Platforms (Facebook)
Meta Platforms (eski adıyla Facebook), Mark
Zuckerberg tarafından 2004 yılında kuruldu. Şirket, Facebook, Instagram ve
WhatsApp gibi birçok sosyal medya platformuna sahip. Dünyada milyarlarca aktif
kullanıcısıyla Meta Platforms, dijital reklamcılık ve sosyal medya alanında
dominant bir güç haline geldi.
- Kurucular:
Mark Zuckerberg
- Kuruluş
Yılı: 2004
- Sektörler:
Sosyal medya, reklamcılık
- Marka
Değeri: Yaklaşık 224 milyar dolar (2023 itibariyle)
- Piyasa
Değeri: 1.255 milyar dolar (Haziran 2024 itibariyle)
- 2022 Cirosu: 116.61 milyar dolar
8. TSMC
Taiwan Semiconductor Manufacturing Company (TSMC),
1987 yılında Morris Chang tarafından kuruldu ve yarı iletken üretimi konusunda
dünya lideridir. TSMC, büyük teknoloji şirketleri için çip üreterek küresel
yarı iletken tedarik zincirinde önemli bir rol oynamaktadır. Şirketin gelişmiş
üretim yetenekleri, önemli piyasa değerine katkıda bulunmuştur.
- Kurucular:
Morris Chang
- Kuruluş
Yılı: 1987
- Sektörler:
Yarı iletken üretimi
- Marka
Değeri: Diğer teknoloji devleri kadar göze çarpmayan
- Piyasa
Değeri: 902.22 milyar dolar (Haziran 2024 itibariyle)
- 2022 Cirosu: 72.64 milyar dolar
9. Berkshire Hathaway
Warren Buffett liderliğindeki Berkshire Hathaway,
sigorta, enerji ve finans dahil olmak üzere çeşitli sektörlerde yatırımları
olan bir konglomerattır. 1839 yılında kurulan şirket, güçlü bir yatırım
portföyüne sahip çeşitlendirilmiş bir holding şirketine dönüşmüştür. Berkshire
Hathaway'in uzun vadeli değer yatırımı konusundaki itibarı, önemli piyasa
değerine katkıda bulunmuştur.
- Kuruluş
Yılı: 1839
- Sektörler:
Çeşitli yatırımlar (sigorta, enerji, finans)
- Marka
Değeri: Yatırım konusunda güçlü bir itibar
- Piyasa
Değeri: 883.13 milyar dolar (Haziran 2024 itibariyle)
- 2022 Cirosu: Konglomerat yapısı nedeniyle kamuya açık değil
10. Eli Lilly
Eli Lilly, Colonel Eli Lilly tarafından 1898 yılında
kurulan bir ilaç devi. Şirket, diyabet, kanser ve diğer hastalıklar için ilaç
geliştirmeye odaklanmaktadır. Güçlü bir araştırma ve geliştirme altyapısıyla
Eli Lilly, ilaç endüstrisinde lider konumunu sağlamlaştırmıştır.
- Kurucular:
Colonel Eli Lilly
- Kuruluş
Yılı: 1898
- Sektörler:
İlaç
- Marka
Değeri: Sağlık sektöründe güçlü marka bilinirliği
- Piyasa
Değeri: 840.04 milyar dolar (Haziran 2024 itibariyle)
- 2022
Cirosu: 31.62 milyar dolar
Not: Marka değerleri ve piyasa değerleri zaman içinde
değişebilir. Verilen rakamlar, mevcut verilere dayalı tahminlerdir.
Bu listedeki şirketler, teknoloji, enerji, finans ve sağlık gibi çeşitli sektörlerde dünya çapında faaliyet göstermektedir. Bu şirketlerin büyüklüğü, inovasyonları ve küresel ekonomi üzerindeki etkileri, onları dünyanın en önemli şirketleri arasına sokmaktadır.
Sonuç
Bu makale, çokuluslu bir şirketin ne olduğu, nasıl ortaya
çıktıkları, yerel ve küresel ticarete etkileri ve potansiyel geleceği hakkında
genel bir bakış sunmaktadır. Küresel ticaretin dinamikleri sonucu bu
şirketlerin sıralamaları ve global etkileri sürekli değişmektedir.
Kaynaklar:
1. Corporate Power & the Global
Economy | SPERI | The University of Sheffield
www.sheffield.ac.uk
2. What is a multinational corporation
| BDC.ca
www.bdc.ca
3. Management control in multinational
companies: a systematic literature review | Review of Managerial Science -
SpringerLink
link.springer.com
4. Multinational corporation -
Wikipedia
en.wikipedia.org
5. Dutch East India Company - World
History Encyclopedia
www.worldhistory.org
6. The new globalization: how world
trade is fragmenting - PierNext
piernext.portdebarcelona.cat
7. What Is Globalization? - Peterson
Institute for International Economics
www.piie.com
8. What Is a Multinational
Corporation? - Investopedia
www.investopedia.com
9. Multinational Corporations and
their Influence Through Lobbying on Foreign Policy
hvmilner.scholar.princeton.edu
10. Apple - Vikipedi
tr.wikipedia.org
11. What Makes Apple So Valuable? -
Investopedia
www.investopedia.com
12. Microsoft is born - Stories
news.microsoft.com
13. Microsoft: A Journey of Innovation
and Impact - Microsoft Community Hub
techcommunity.microsoft.com
14. List of mergers and acquisitions
by Microsoft - Wikipedia
en.wikipedia.org
15. Exec Bios - NVIDIA Newsroom
nvidianews.nvidia.com
16. Alphabet, Inc. | History,
Products, & Business Segments | Britannica Money
www.britannica.com
17. Amazon.com | E-commerce, Amazon
Web Services, History, & Facts | Britannica Money
www.britannica.com
18. About us | Aramco
www.aramco.com
19. Leadership & Governance - Meta
Investor Relations
investor.fb.com
20. Facebook's 20th anniversary: 3 billion people connected
around the world
amplificadigital.com.br
21. About TSMC - Taiwan Semiconductor
Manufacturing Company Limited
www.tsmc.com
22. Berkshire Hathaway | Overview,
History, Stock, & Facts | Britannica Money
www.britannica.com
23. Colonel Eli Lilly - IN.gov
www.in.gov
YORUM