Türkiye’nin Döngüsel Ekonomiye Geçişi: İhracatçılar İçin Sürdürülebilir Rekabet Stratejileri
Dünya Bankası tahminlerine göre, 2023 yılında dünya yılda yaklaşık 2,24 milyar ton belediye katı atığı (MSW) üretti. Ancak, endüstriyel, tarımsal ve inşaat atıkları dahil edilirse, küresel toplam her yıl 10 milyar tonun üzerinde atığı aşıyor.
Avrupa Birliği her yıl 2,1 milyar tondan fazla atık üretiyor. AB, atık yönetimiyle ilgili mevzuatını güncelleyerek, döngüsel ekonomi olarak bilinen daha sürdürülebilir bir modele geçişi teşvik etmek istiyor. Ancak küresel ölçekte 2 büyük ekonomi Çin ve ABD etkili bir yol haritası öngörüyor.
2025 yılına girerken bazı İstatistikler (küresel ölçekte yıllık):
- Belediye katı atığı (evsel ve ticari atık): ~2,24 milyar ton
- İnşaat ve yıkım atığı: ~1-3 milyar ton
- Endüstriyel atık: ~7-10 milyar ton
- E-atık (elektronik atık): ~60 milyon ton
- Plastik atık: ~400 milyon ton
Döngüsel ekonomi nedir?
Döngüsel ekonomi, mümkün olduğunca mevcut malzeme ve ürünleri paylaşmayı, kiralamayı, yeniden kullanmayı, onarmayı, yenilemeyi ve geri dönüştürmeyi içeren bir üretim ve tüketim modelidir. Bu şekilde ürünlerin yaşam döngüsü uzatılır.
Uygulamada, atığı en aza indirmek anlamına gelir. Bir ürün ömrünün sonuna ulaştığında, geri dönüşüm sayesinde malzemeleri mümkün olan her yerde ekonomi içinde tutulur. Bunlar tekrar tekrar üretken bir şekilde kullanılabilir ve böylece daha fazla değer yaratılabilir.
Bu, al-yap-tüket-at modeline dayanan geleneksel, doğrusal ekonomik modelden bir sapmadır. Bu model büyük miktarlarda ucuz, kolay erişilebilen malzeme ve enerjiye dayanmaktadır.
Bir diğer yöntem, daha uzun bir kullanım ömrüne sahip olacak kalite standartlarıyla seçenekleri ve bu ürün kullanan kullanıcıları tercih ederek teşvik etmek.
Doğrusal Ekonomi Nedir?
Doğrusal ekonomi, “al-kullan-at” modeliyle çalışan, tüketime odaklı ve sınırlı bir şekilde faaliyet gösteren bir ekonomik sistemdir. Bu modelde, hammadde alınır, ürün haline getirilir, kullanılır ve sonrasında atık olarak saklanır. Kaynakların sürekli tüketim esaslarının uygulanması, pazarlama ve ekonomik sürdürülebilirlik açısından önemli sorunlar yaratmaktadır.
Doğrusal Ekonominin Yarattığı Sorunlar
Günümüz dünyasında doğrusal ekonomi bazılarının doğası gereği iyi işleme yapmaktadır. İşte bu modelin yarattığı üç temel sorun:
1. Kaynaklara Sınırlı Erişim
Doğrusal ekonominin tüketim modeli, doğal çiçeği baskın bir hızla tüketiyor. Özellikle su, gıda ve fosil yakıtlar gibi kritik kaynaklara erişim giderek zorlaşıyor ve bu artan ekonomik maliyetler.
2. Biyoçeşitliliğin Azaltılması
Doğrusal ekonomi, küresel biyolojik dayanıklılık üzerinde bir etkiye yol açan çevresel yükte bir artışın tetikleyicisidir. Tarımsal genişleme, ormansızlaşma ve benzeri süreçler ekosistemlerin sürekliliğini bozar ve türlerin yok oluşu devam eder.
Döngüsel Ekonomi ile Karşılaştırma
Döngüsel ekonomi, birincil kaygısı yeniden tanımlanmış bir geri kazanım bağlamında atık üretimini en aza indirmek olan doğrusal ekonominin aksine, girdilerin (enerji, ham maddeler, su vb.) verimliliğini en üst düzeye çıkarmayı amaçlar. Böylece etkiler azaltılır ve ekonomik sürdürülebilirlik teşvik edilir. Döngüsel ekonomi, döngüsel süreçlerden ilham alan sürdürülebilir bir ekonomik modeli teşvik etmeyi amaçlar.
Türkiye'de Geri Dönüşüm Oranları
Türkiye'de geri dönüşüm oranları son yıllarda önemli ölçüde arttı. Geri kazanılabilirlik oranı 2017'de %13 iken, 2021'de %27,2'ye, 2022'de %30,13'e ve son olarak 2023'te %34,92'ye ulaşmıştır. Bu artış, Sıfır Atık Hareketi'nin kolektif uygulanmasına atfedilmektedir. Ancak Türkiye'deki geri dönüşüm oranları Avrupa'nın gerisinde kalmaktadır. 2020 yılında Avrupa Birliği'nde geri kazanımın toplam atık arıtımındaki payının %39,9 olduğu kaydedilmiştir.
Türkiye, geleneksel ekonomik yaşam tarzları için gerekli olan katı politikaları benimseyerek çevreyi korumaya çalışmaktadır. Sonuç olarak, krallık, giderek daha fazla ticaret erişimi için emrine verilen kaynakları korumalıdır.
1. Politikalar ve Mevzuat
Sıfır Atık Projesi: Proje 2017 yılında başlatıldı ve süreçte kamu ve özel sektörün entegrasyonu yoluyla atık yönetimi ve geri dönüşüm oranlarındaki iyileştirmeleri artıracaktır. Atıkların daha dikkatli bir şekilde ayrılması ve geri kazanım önlemlerine doğru teşvik ana hedeftir.
Türkiye Yeşil Mutabakat Eylem Planı: Şubat 2021'de bu plan, AB'nin Yeşil Mutabakat programına göre döngüsel ekonomiyi kaldırma, karbon nötrlüğü ve sürdürülebilir üretim değerlerini teşvik etmek için tasarlanmıştır.
Plastik Poşet Yönetmeliği: Plastik poşet satın
alımını kontrol etmek ve daha iyi paketleme oranına sahip ürünlere gereken
saygıyı göstermek için çeşitli denemeler yürütülmüştür.
Yenilenebilir Enerji Yatırımları: Enerji verimliliği ve temiz enerji projelerine yatırım, karbon emisyonlarını düşürme yönünde önemli bir adımdır.
2. Sanayi ve Yenilik Teşvikleri
Geri Dönüşüm Sanayi: İnsanlar atık malzemeleri
toplamak ve geri dönüştürmek için yeni tesisler bulmaya çalışıyor. Örnekler
arasında inşaat atığı ve elektronik atık endüstrileri yer alıyor.
Ar-Ge ve Teknoloji Desteği: Yerel iş geliştirme
ivmesi ve teşvik ve yardım sunma çağrısı bunun için değerlendirildi.
Organize Sanayi Bölgeleri (OSB): OSB'ler mevcut kaynakların yeniden kullanımını ve verimliliğini optimize etmek için tasarlanmıştır.
3. Farkındalık ve Eğitim
Sıfır atık konusunda kamu bilincini artırmak için eğitim
kampanyalarına ihtiyaç vardır.
İşletmeler ve tüketiciler, ekolojik işletmelere yatırımdan
yeni ekonomik mühendislik stratejilerine kadar döngüsel ekonominin ve
faydalarının neleri gerektirdiği konusunda eğitilmelidir.
Türk İhracatçılarının Yapması Gerekenler
Sürdürülebilirliğe uygun pazarda küresel alan arttıkça, Türk ihracatçısı için gelir getiren vurgu gücü, döngüsel ekonomi modelinin Türk ihracatçısının onayı için kusursuz bir şekilde uyması için hazırdır.
İhracatçıların Döngüsel Ekonomiye Geçişte Yapmaları Gerekenler:
1. Sürdürülebilir Üretim Modellerini Üstlenmek
Geri Dönüştürülebilir Malzemelerin Kullanımı:
Ürünlerde geri dönüştürülebilir veya yenilenebilir malzemelerin kullanımı,
potansiyel alıcılara ihracat dünyasında talebi artırmak için iyi bir neden
verir.
Enerji Verimliliği: Karbon ayak izini azaltan üretim
süreçlerinde enerji verimliliği önemlidir. Örneğin, güneş veya rüzgar
kaynakları şeklinde güvenli enerjilere yatırım yapın.
Atık Yönetimi: Yapılar içinde üretilen atık miktarını en aza indirmeye çalışın ve bu atıkları geri dönüştürün.
2. Yeşil Mutabakat ve Uluslararası Standartlara Uygunluk
Avrupa Yeşil Mutabakat ve Türk ihracatçılarımız ACE fırsatı
veya ACE zorluğu bulursa, AB'ye ihracat düşünülecektir. Toplumun karbonunun,
şirketlerin kıtaya ihracat yaparken enerji statülerine ulaşmalarını sağlaması
gerektiği unutulmamalıdır.
Eko-etiketleme ve eko-sertifika ile ürünlerin sürdürülebilir konumlandırılması muazzam bir değer katar ve dolayısıyla özellikle Avrupa veya Kuzey Amerika pazarlarında pazar oranını artırır.
3. Dijital Dönüşüm ve İzlenebilirlik
Dijital çözümler, oyun oyunlarının değer zincirindeki davranışlarının çevremiz üzerindeki etkilerini optimize etmektir. Blockchain destekli izlenebilirliğin bir diğer potansiyeli, şeffaf bir defterde malzeme ve üretim süreçlerinin geri dönüştürülebilirliği için gerçek zamanlı kanıt sağlayabilir.
4. Pazar Talebine Uyum
Küresel Tüketici Talebi: Birçok üretici, çevre dostu
ürün görüşlerine giderek daha fazla yatırım yapıyor. Bana nasıl yanıt
vereceğimi sorarsanız, birçok ihracatçı çevreyi sürdürmek için yeşil ambalaj
tasarımına ve ürün tasarımlarına yatırım yapmalıdır.
Yenilikçi Ürün Geliştirme: Modüler ürünler veya kalıcı tasarımlar geliştirmek, müşteriye uygun yapım formatını kullanarak döngüsel ekonomi ilkelerine göre sürdürülebilir değer yakalamayı artırmak için stratejik bir hamledir.
5. İş Birliği ve Finansal Fayda Kaynakları
Döngüsel ekonomi projelerinde iş birliği uluslararası olarak
düzenlenmelidir. Örneğin, döngüsel ekonomi için Avrupa Birliği fonlarından para
çekmek için ortak projeler nakit olarak başlatılabilir. Döngüsel ekonomi
projeleri yerel ve uluslararası finansal kaynaklara erişmelidir.
Sonuç
Türkiye'nin gelişmiş ekonomilerle etkili bir şekilde rekabet
edebilmesini sağlayacak döngüsel ekonomiye doğru yolculuğu umut vericidir ve
aslında Türkiye'den geleneksel ihracatçılar bunu bir fırsat olarak görmelidir.
Bunun yerine, bu ihracatçıların eski iş modellerini terk edip
sürdürülebilirliği, yenilikçiliği ve uluslararası standartlara uyumu
bulabildikleri her yerde takip etmeleri kolay görünüyor; dolayısıyla, artık
çevreyi kurtaracak ve Türkiye'nin küresel pazar payını artıracak döngüsel
ekonomiyi takip ediyorlar.
Yazan: Aykut Alan
Referanslar:
- https://www.mckinsey.com/~/media/McKinsey/Business%20Functions/Sustainability/Our%20Insights/The%20circular%20economy%20Moving%20from%20theory%20to%20practice/The%20circular%20economy%20Moving%20from%20theory%20to%20practice.pdf
- https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1879706
- https://cygm.csb.gov.tr/sifir-atik-ile-geri-kazanim-orani-35e-ulasti.-haber-286897
- https://www.europarl.europa.eu/topics/en/article/20151201STO05603/circular-economy-definition-importance-and-benefits
YORUM